Εάν ρωτήσετε τους Βουλγάρους ποιο είναι το τυπικό βουλγαρικό φαγητό, η απάντηση, στις περισσότερες περιπτώσεις, θα είναι «φασόλια». Μαγειρεμένα σαν αρωματική σούπα, γιαχνί γεμάτο με αρωματικά άγρια βότανα ή με άλλους τρόπους, τα φασόλια αποτελούν μέρος του βουλγαρικού τραπεζιού. Και η πιο διάσημη και νόστιμη ποικιλία, είναι αυτή που καλλιεργείται μόνο στο χωριό Σμιλιάν.
Ένας από τους παλαιότερους οικισμούς στη Μέση Ροδόπη, μόλις 15 χλμ. από την πόλη Σμόλιαν, το χωριό Σμιλιάν είναι ένας παράδεισος για τους τουρίστες. Εάν επισκεφθείτε αυτό το υπέροχο μέρος, θα γοητευτείτε από την τοπική αρχιτεκτονική. Τα σπίτια του είναι χτισμένα από πέτρα και ξύλο και μαρτυρούν για την παλιά ιστορία αυτής της περιοχής.
Το Σμιλιάν βρίσκεται στην άνω ροή του ποταμού Άρδα και αποτελεί σημείο εκκίνησης για ορεινούς περιπάτους. Οι τουρίστες μπορούν να επισκεφθούν το κοντινό σπήλαιο Ουχλόβιτσα, να διασκεδάσουν με το αλπικό τρόλεϊ στην περιοχή του Γκάργκα Γκερέ, να πηδήξουν στο αρχιτεκτονικό μνημείο «Αγκούσεβιτε κονάτσι» – το μεγαλύτερο διατηρημένο αρχιτεκτονικό οθωμανικό φεουδαρχικό συγκρότημα στη Ροδόπη και άλλα.
Το χωριό Σμιλιάν διαθέτει υπέροχους ξενώνες, οι οποίοι το καλοκαίρι είναι γεμάτοι από τουρίστες. Αλλά πιο πολυσύχναστο είναι στα τέλη του φθινοπώρου, όταν επισκέπτες από όλη τη χώρα συρρέουν εδώ για να παρακολουθήσουν ένα θεαματικό φεστιβάλ αφιερωμένο στα τοπικά φασόλια. Το πρόγραμμά του είναι γεμάτο με τα χρώματα των λαϊκών φορεσιών της Ροδόπης και τη γεύση των φασολιών, από τα οποία φτιάχνουν ακόμη και γλυκά…
Το χωριό Σμιλιάν στη Ροδόπη επιδιώκει να γίνει γνωστό και στο εξωτερικό. Η γενέτειρα των νοστιμότερων ξερών φασολιών, που από καιρό επιβλήθηκαν στην αγορά με τις ασύγκριτες γευστικές ιδιότητές τους, θα υποβάλει την υποψηφιότητά της για το Βιβλίο Γκίνες με ένα περίεργο ρεκόρ.
Η ιδέα για την κατασκευή του μεγαλύτερου πανό ξερών φασολιών γεννιέται πριν από 5 χρόνια. Μπροστά στη ματιά των επισκεπτών του τοπικού μορφωτικού συλλόγου, όπου εκτίθεται το πανό, σταδιακά διαμορφώνεται ασυνήθιστο μωσαϊκό, το οποίο αναπαριστάνει το χαρακτηριστικό τοπίο της Ροδόπης. Οι κάτοικοι του Σμιλιάν ελπίζουν σε ενάμισι χρόνο το πανό να είναι έτοιμο και να εκτιμηθεί από την επιτροπή του Γκίνες.
Το περίεργο είναι ότι κάθε επισκέπτης του χωριού μπορεί να συμμετάσχει στη φιλοτέχνηση του πανό, κολλώντας από ένα κόκκο και μετά υπογράφοντας στο ειδικό βιβλίο. Συμβολή στη διαμόρφωση του ασυνήθιστου μωσαϊκού έχουν όχι μόνο οι ενθουσιασμένοι κάτοικοι του χωριού, αλλά και οι πολυάριθμοι επισκέπτες του Σμιλιάν, συμπεριλαμβανομένου και του πρέσβη των ΗΠΑ στη χώρα μας, Τζέιμς Γουόρλικ. Αυτό που τους προσελκύει εδώ είναι η άγρια φύση, η ζεστή ατμόσφαιρα των ντόπιων ξενώνων, η φιλοξενία των κατοίκων και βέβαια τα νόστιμα φαγητά με ξερά φασόλια από τελείως βιολογικό προϊόν. Γι’ αυτό είναι υπό την αιγίδα του διεθνούς κινήματος υγιούς διατροφής Slow Food.
Τα ξερά φασόλια έχουν μετατραπεί σε τουριστικό έμβλημα όλης της περιοχής και το γιγαντιαίο πανό που εκτίθεται στο μορφωτικό σύλλογο έγινε ένα από τα μεγαλύτερα αξιοθέατα του χωριού. Ο καθένας θέλει να το δει και να δώσει τη συμβολή του.
«Το πανό είναι εμβαδού 8 τετραγωνικών μέτρων. Όταν γίνει έτοιμο θα περιέχει 2 εκατομμύρια κόκκους περίπου», εξηγεί η Άσια Ντεϊάνοβα, γραμματέας του μορφωτικού συλλόγου στο χωριό Σμιλιάν και συμπληρώνει: «Το πανό περιέχει όλη την κληρονομιά του Σμιλιάν. Θα δείτε και το εμβληματικό, για το χωριό, ζωγραφισμένο με ξερά φασόλια, πύργο-ρολόι καθώς και τις αρχαίες ρωμαϊκές γέφυρες. Στο μωσαϊκό απεικονίζεται και το αλέτρι, με το οποίο από πολύν καιρό καλλιεργείται η γη. Με κόκκους ξερών φασολιών αναπαριστάνονται και τα φυσικά αξιοθέατα της Ροδόπης, τα όμορφα πεύκα, τα ποτάμια.
Φέτος θα προσκαλέσουμε εκπροσώπους του Γκίνες που θα δουν το σχέδιό μας και αφού το ολοκληρώσουμε θα εκτιμηθεί από επιτροπή και ελπίζουμε ότι θα μπει στο Βιβλίων των ρεκόρ.»
Οι επισκέπτες του τοπικού μορφωτικού συλλόγου μπορούν να δουν και τη μόνιμη λαογραφική έκθεση, στη οποία επιδεικνύονται και άλλα πανό με ξέρα φασόλια, καθώς και χειροποίητα υφάσματα που λάμπουν με τα χρώματα της φύσης της Ροδόπη.