*Του DICK ROCHE – Δημοσιογράφου / Ιρλανδία
Ο τρόπος με τον οποίο οι ΗΠΑ εφάρμοσαν πρόσφατα τον νόμο Μαγκνίτσκι στη Βουλγαρία μπορεί να ήταν επωφελής για τη χώρα που παλεύει με τη μαφία της, αλλά αποτέλεσε ταπείνωση έναντι της ΕΕ, γράφει ο Dick Roche.
Ο Dick Roche είναι πρώην Ιρλανδός υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων και πρώην υπουργός Περιβάλλοντος. Έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην Προεδρία της Ιρλανδίας στην ΕΕ το 2004, κατά την οποία σημειώθηκε η μεγαλύτερη διεύρυνση της ΕΕ, όταν 10 χώρες προσχώρησαν στην ΕΕ την 1η Μαΐου 2004.
Στις 2 Ιουνίου 2021, οι Ηνωμένες Πολιτείες εισήλθαν στο ήδη πυρετώδες πολιτικό περιβάλλον της Βουλγαρίας όταν, λίγες ημέρες πριν από την ημέρα των εκλογών, το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ και το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ ανακοίνωσαν μια σειρά κυρώσεων στο πλαίσιο του αμερικανικού νόμου Global Magnitsky Act.
Το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ επέβαλε κυρώσεις σε τρεις Βούλγαρους πολίτες και 64 οντότητες που εμπλέκονται στα δίκτυά τους για «τον εκτεταμένο ρόλο τους στη διαφθορά στη Βουλγαρία».
Την ίδια ημέρα, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ χαρακτήρισε πέντε Βούλγαρους, τους τρεις που υπέστησαν κυρώσεις από το Υπουργείο Οικονομικών και δύο Βούλγαρους δημόσιους λειτουργούς, ως μη επιλέξιμους για είσοδο στις ΗΠΑ. Οι σύζυγοι, οι σύντροφοι και τα παιδιά αυτών που υπέστησαν κυρώσεις, συμπεριλαμβανομένου του ανήλικου γιου και της ανήλικης κόρης ενός αξιωματούχου, δεν μπορούσαν επίσης να μπουν στη χώρα.
Για τους χιλιάδες Βούλγαρους που είχαν βγει στους δρόμους κατά τη διάρκεια του 2020 για να εκφράσουν την οργή και την απογοήτευσή τους για τη διαφθορά, τις αδυναμίες του δικαστικού συστήματος της χώρας τους, τη δύναμη των ολιγαρχών και μια σειρά άλλων ζητημάτων, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η παρέμβαση των ΗΠΑ ήταν ευπρόσδεκτη. Κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων, ο Βούλγαρος πρόεδρος Ρούμεν Ράντεφ είχε σχολιάσει: «Η βουλγαρική μαφία πέτυχε το ακατόρθωτο και ένωσε τους έντιμους ανθρώπους εναντίον της».
Η αμερικανική παρέμβαση, ωστόσο, εγείρει δύο ερωτήματα για την ΕΕ. Πρώτον, η ΕΕ δεν είχε ήδη ρυθμίσεις που τέθηκαν σε εφαρμογή όταν η Βουλγαρία έγινε μέλος της ΕΕ και δεν εφάρμοσε μεταρρυθμίσεις προς ικανοποίηση του βουλγαρικού λαού; Δεύτερον, ανέδειξε και πάλι το πρόβλημα που αντιμετωπίζει η ΕΕ με την αμείλικτη πεποίθηση των ΗΠΑ ότι έχουν το δικαίωμα να παρεμβαίνουν κατά βούληση στις ευρωπαϊκές υποθέσεις.
Πού ήταν η ΕΕ;
Όταν η Βουλγαρία προσχώρησε στην ΕΕ, αποδέχθηκε ότι για να εκπληρώσει πλήρως τις υποχρεώσεις που απορρέουν από την ιδιότητα του μέλους της ΕΕ θα πρέπει να μεταρρυθμίσει το δικαστικό της σύστημα και να θεσπίσει αποτελεσματικά μέτρα για την αντιμετώπιση της διαφθοράς και της εγκληματικότητας. Ορίστηκαν αμοιβαία συμφωνημένα κριτήρια αναφοράς για το τι έπρεπε να επιτευχθεί. Για την παρακολούθηση της προόδου και τη στήριξη των μεταρρυθμίσεων δημιουργήθηκε ένας μηχανισμός συνεργασίας και ελέγχου [Cooperation and Verification Mechanism –CVM].
Η παρέμβαση των ΗΠΑ εγείρει θεμελιώδη ερωτήματα σχετικά με τη διαδικασία του CVM.
Για πάνω από μια δεκαετία, οι εκθέσεις της Επιτροπής έδειχναν ότι η Βουλγαρία στρεφόταν προς τη σωστή κατεύθυνση και σημειωνόταν πρόοδος. Μια έκθεση του 2018 κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα βασικά κεφάλαια που αφορούν το δικαστικό σύστημα και την καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος «θα μπορούσαν να θεωρηθούν προσωρινά κλειστά».
Η απογοήτευση που επιδεικνύει ο λαός της Βουλγαρίας θέτει υπό αμφισβήτηση τα εν λόγω πορίσματα.
Σε μια σύντομη συζήτηση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τον Σεπτέμβριο, οι τελευταίοι ευρωβουλευτές χαρακτήρισαν την παρέμβαση των ΗΠΑ ως «κάλεσμα αφύπνισης», κατηγόρησαν την Επιτροπή για ολιγωρία, αργή δράση και υπερβολική «διακυβερνητικότητα». Το ερώτημα που τέθηκε ήταν αν οι ΗΠΑ ήταν τρομερά παραπληροφορημένες ή αν η Επιτροπή ενεργούσε με εντελώς «κλειστά μάτια».
Απαντώντας στη συζήτηση αυτή, ο Επίτροπος Γιόχανσον τόνισε ότι η καταπολέμηση της διαφθοράς αποτελεί προτεραιότητα της Επιτροπής, απαρίθμησε τις δράσεις που έχουν αναληφθεί ή βρίσκονται σε εξέλιξη, συμπεριλαμβανομένης της οδηγίας της ΕΕ για τους καταγγέλλοντες. Ο επίτροπος επιπλέον υποσχέθηκε ότι οι μελλοντικές εκθέσεις της ΕΕ για το κράτος δικαίου θα περιέχουν «ισχυρότερες και οξύτερες» συστάσεις.
Η βελτίωση του μηχανισμού CVM εμπίπτει στις δυνατότητες της Επιτροπής. Καλά εστιασμένες δράσεις θα μπορούσαν να αποδείξουν ότι η ΕΕ μπορεί να υλοποιήσει μεταρρυθμίσεις για τους ευρωπαίους πολίτες. Συγκεκριμένες δράσεις, υποστηριζόμενες από έναν διάλογο καλής πίστης, θα μπορούσαν επίσης να βελτιώσουν την εμπιστοσύνη και να κατευνάσουν τις ανησυχίες σχετικά με την υπερβολική εστίαση της ΕΕ σε θέματα που αφορούν ορισμένα από τα νεότερα κράτη μέλη.
Το δεύτερο ζήτημα, η πολυετής υπερπροσπάθεια των ΗΠΑ, είναι λιγότερο εύκολο να επιλυθεί.
Κυβερνούν οι ΗΠΑ τον κόσμο;
Η απόφαση των ΗΠΑ να παρέμβουν κατά τις τελευταίες ημέρες των εκλογών σε ένα ευρωπαϊκό κράτος, χωρίς προηγούμενη διαβούλευση, ήταν μια εξωπραγματική παρέκκλιση.
Ο καθορισμός των προτύπων που ισχύουν για τη διακυβέρνηση της Βουλγαρίας είναι θέμα του βουλγαρικού λαού. Όποια κι αν είναι τα άλλα προβλήματά της, η Βουλγαρία είναι μια δημοκρατία. Οι πολίτες της έχουν το κυρίαρχο δικαίωμα να κρίνουν τους πολιτικούς τους ηγέτες και να το κάνουν χωρίς την παρέμβαση ή τη «βοήθεια» τρίτων.
Οι ρυθμίσεις του CVM αναθέτουν στην ΕΕ συγκεκριμένο ρόλο στην παροχή βοήθειας στη Βουλγαρία για τη μεταρρύθμιση του δικαστικού της συστήματος, την αντιμετώπιση της διαφθοράς και την καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος.
Σε αντίθεση με την ΕΕ, οι ΗΠΑ δεν διαθέτουν νόμιμη υπηρεσία σε αυτά τα θέματα.
Η δήλωση Τύπου του Υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ εξήγησε ότι η δράση που αναλαμβάνεται καταδεικνύει τη βούληση των Ηνωμένων Πολιτειών να τιμωρήσουν τους δημόσιους λειτουργούς και όσους συνδέονται με αυτούς «που χρησιμοποιούν κυβερνητικούς θεσμούς για προσωπικό κέρδος».
Αν και αξιέπαινες, οι καλές προθέσεις αυτών των συναισθημάτων δεν επεκτείνουν την εξωεδαφική νομιμοποίηση των αμερικανικών ενεργειών.
Όπως είπε ο επικεφαλής δικαστής των ΗΠΑ σε μια υπόθεση του 2013, όπου το Ανώτατο Δικαστήριο εξέδωσε ομόφωνη απόφαση, «οι νόμοι των Ηνωμένων Πολιτειών κυβερνούν στο εσωτερικό, αλλά δεν κυβερνούν τον κόσμο».
Κληρονομιά
Τίθεται ένα ερώτημα σχετικά με τις πιθανές μακροπρόθεσμες αρνητικές επιπτώσεις των ενεργειών των ΗΠΑ στην πολιτική ζωή της Βουλγαρίας.
Δημοσιεύοντας κυρώσεις λίγες ημέρες πριν οι Βούλγαροι ψηφοφόροι προσέλθουν στις κάλπες, οι ΗΠΑ επέδειξαν προθυμία να παρέμβουν σε ένα ευαίσθητο σημείο της δημοκρατικής διαδικασίας μιας κυρίαρχης χώρας.
Επίσης, επέδειξαν αδιαφορία για την πιθανή μακροπρόθεσμη «κληρονομιά» της παρέμβασής τους.
Οι ΗΠΑ έχουν μακρά και τραγική ιστορία επεμβάσεων στην πολιτική ζωή άλλων εθνών. Πολύ συχνά, όταν οι γεωπολιτικές σκοπιμότητες της στιγμής παρέλθουν, απομένει μια θλιβερή και διχαστική κληρονομιά.
Πρόσφατα, οι ΗΠΑ βίωσαν το δικό τους έντονα φορτισμένο εσωτερικό διάλογο σχετικά με τη «ρωσική ανάμειξη» στις εκλογές τους. Αυτή η συζήτηση έχει εισάγει εξαιρετική τοξικότητα στην πολιτική των ΗΠΑ.
Το αν η αμερικανική παρέμβαση θα επιφέρει παρόμοιο αποτέλεσμα στη Βουλγαρία μένει να το δούμε κι ελπίζουμε όχι. Η παρέμβαση, ωστόσο, είναι ακόμη πιο αξιοσημείωτη δεδομένης της αντίδρασης της αμερικανικής πολιτικής στην υποψία εξωτερικής ανάμειξης στη δική της δημοκρατική διαδικασία.
Διπλά πρότυπα
Η αμερικανική παρέμβαση μοιάζει παράλληλα με την πρακτική των «διπλών προτύπων».
Είναι εύλογο να αναρωτηθεί κανείς αν οι Ηνωμένες Πολιτείες, όπου δισεκατομμύρια δολάρια από ισχυρά λόμπι επηρεάζουν τις εκλογές, διαμορφώνουν το περιεχόμενο και την εφαρμογή του νόμου και γενικά «λαδώνουν τα γρανάζια» της πολιτικής και θεωρούνται οι πλέον κατάλληλες για να κρίνουν τον διαβρωτικό ρόλο του χρήματος στην πολιτική μιας άλλης χώρας.
Επιπλέον, η κρατική διαφθορά δεν είναι άγνωστη σε πολλές χώρες με τις οποίες οι ΗΠΑ διατηρούν στενές σχέσεις παγκοσμίως. Τίθεται το ερώτημα – γιατί να επικεντρωθεί με μοναδικό τρόπο σε ένα μέλος της ΕΕ, ενώ ευθυγραμμίζεται πρόθυμα με αμφισβητήσιμα καθεστώτα αλλού;
Ώρα για την Ευρώπη να σταθεί στα δικά της πόδια
Στην ομιλία του για την Προεδρία της ΕΕ στις 9 Δεκεμβρίου, ο Πρόεδρος Μακρόν μίλησε για την ανάγκη να μεταβούμε από μια Ευρώπη της συνεργασίας εντός των συνόρων της σε μια «ισχυρή Ευρώπη» που είναι πλήρως κυρίαρχη, ελεύθερη να κάνει τις επιλογές της και να είναι κυρίαρχη της μοίρας της.
Ο πρόεδρος Μακρόν δεν εστίασε ειδικά τις παρατηρήσεις του στις Ηνωμένες Πολιτείες- δεν είναι δύσκολο ωστόσο να αντιληφθεί κανείς στα λόγια του μια ανησυχία για την αμερικανική υπερβολή.
Με την πάροδο των ετών, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν σταθερά υπερεκμεταλλευτεί το «χέρι των κυρώσεών» τους στην Ευρώπη. Αυτό είναι ένα κακό λάθος. Έρχεται το σημείο όπου η υπομονή ακόμη και με τους πιο στενούς φίλους εξαντλείται. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής των ΗΠΑ θα ήταν συνετό να το έχουν αυτό κατά νου.
Αυτό το τελευταίο παράδειγμα αμερικανικής υπερπροσπάθειας μπορεί να είναι ακριβώς η κατάλληλη στιγμή για την Ευρώπη να αποφασίσει να σταθεί στα δικά της πόδια.