*Γράφει η Μαρωβήτα Νικολαϊδου, Επικοινωνιολόγος – Πολιτικός Επιστήμων
Το παρακάτω άρθρο αποτελεί υποθετικό σενάριο γεωοικονομικής προσομοίωσης, βασισμένο σε υπαρκτές τάσεις και δηλώσεις και ενδεχόμενες εξελίξεις στη διεθνή εμπορική πολιτική.
Ημέρα Απελευθέρωσης: Οι ΗΠΑ κηρύσσουν εμπορικό πόλεμο
Η 2α Απριλίου 2025 θα μείνει στην ιστορία της παγκόσμιας οικονομίας ως η «Ημέρα Απελευθέρωσης», όπως την ονόμασε ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ. Με μια απρόσμενη και μαξιμαλιστική απόφαση, ανακοίνωσε την επιβολή γενικευμένων «ανταποδοτικών δασμών» 10% σε όλους τους εμπορικούς εταίρους των Ηνωμένων Πολιτειών, με αυξημένα ποσοστά έως και 50% για επιλεγμένες χώρες, περιλαμβανομένης της Κίνας και πολλών ευρωπαϊκών κρατών.
Οι διεθνείς αγορές αντέδρασαν με νευρικότητα: η αξία του S&P 500 σημείωσε απώλειες δισεκατομμυρίων, το δολάριο υποχώρησε, και ο εμπορικός πόλεμος μπήκε σε νέα, αχαρτογράφητα νερά.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση στο σταυροδρόμι της αντίδρασης
Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) βρέθηκε στο επίκεντρο της κρίσης. Οι δασμοί 20% που επέβαλαν οι ΗΠΑ στις ευρωπαϊκές εξαγωγές συνιστούν το πιο σοβαρό πλήγμα στο παγκόσμιο ελεύθερο εμπόριο από τη δεκαετία του 1930.
Η ιστορία δείχνει ότι η επιβολή δασμών οδηγεί συνήθως σε βαθύτερες κρίσεις:
- Ο Νόμος Smoot–Hawley (1930) επιδείνωσε τη Μεγάλη Ύφεση.
- Οι δασμοί του Τραμπ το 2018 οδήγησαν σε σειρά αντιποίνων από την Κίνα, με απώλειες για αγρότες και κατασκευαστές στις ΗΠΑ.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αντέδρασε αρχικά με ρητορική σκληρότητα, με την πρόεδρο Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν να δηλώνει πως η ΕΕ θα κινηθεί «από θέση ισχύος», επιδιώκοντας διαπραγματεύσεις.
Το πολιτικό θερμόμετρο εντός της ΕΕ ανεβαίνει επικίνδυνα: η Γαλλία ζητά άμεση παύση επενδύσεων στην Αμερική, ενώ η Ιταλία αποδοκιμάζει ανοιχτά τα νέα μέτρα, προτάσσοντας τον διάλογο.
Η ΕΕ εξετάζει τρία σενάρια όπως αναφέρει το έγκυρο think tank Bruegel:
Σενάριο πρώτο: Να μην ληφθούν αντίμετρα και να επιδιωχθεί η διαπραγμάτευση για μείωση των δασμών και εξαιρέσεις, ενδεχομένως μέσω νομισματικής πολιτικής, προκειμένου να περιοριστούν οι επιπτώσεις των νέων εισαγωγικών επιβαρύνσεων (όπως προτάθηκε σε μελέτη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου τον Μάρτιο του 2025).
Σενάριο δεύτερο: Να υπάρξει στοχευμένη απάντηση, παρόμοια με τα μέτρα που έλαβε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως αντίδραση στους δασμούς 25% που είχε ήδη επιβάλει ο Τραμπ στον χάλυβα και το αλουμίνιο πριν την 2α Απριλίου, με στόχο την πλήξη της παραγωγής σε πολιτείες που στηρίζουν τους Ρεπουμπλικανούς και σε εταιρείες συνδεδεμένες με την κυβέρνηση Τραμπ.
Σενάριο τρίτο: Να ληφθούν αναλογικά αντίμετρα για τις περισσότερες αμερικανικές εισαγωγές, ενεργοποιώντας παράλληλα και τον Μηχανισμό κατά του Εξαναγκασμού της ΕΕ, ένα πλαίσιο που επιτρέπει την κλιμάκωση της ευρωπαϊκής αντίδρασης απέναντι σε εξωτερικές οικονομικές πιέσεις.
Σε μελέτη του CEPS υπογραμμίζεται ότι η εκδίκηση μέσω δασμών μπορεί να είναι αυτοκαταστροφική: θα αυξήσει τον πληθωρισμό, θα εντείνει την ύφεση, και θα φέρει την ΕΕ πιο κοντά σε ένα σπιράλ στασιμοπληθωρισμού. Η αναμονή μπορεί, αντιθέτως, να αφήσει τον χρόνο να λειτουργήσει υπέρ της Ευρώπης, ενόψει της κοινωνικής δυσαρέσκειας που ήδη εκδηλώνεται στις ΗΠΑ λόγω της ανόδου των τιμών.
Οικονομικές συνέπειες: Επιχειρήσεις και πληθωρισμός
Οι νέοι δασμοί δεν επηρεάζουν μόνο τους θεσμούς, αλλά και τις επιχειρήσεις και τους καταναλωτές. Ευρωπαϊκές εξαγωγικές εταιρείες, ιδίως στους τομείς μεταφορών, τροφίμων, ένδυσης και υπηρεσιών, βρίσκονται αντιμέτωπες με αιφνίδιο αυξημένο κόστος και απώλεια ανταγωνιστικότητας.
Αμερικανικές εταιρείες που βασίζονται σε ευρωπαϊκά εξαρτήματα ήδη αναζητούν εναλλακτικές εφοδιαστικές αλυσίδες, σύμφωνα με παρατηρήσεις από το Atlantic Council.
Οι ευρωπαίοι καταναλωτές ενδέχεται να πληρώσουν το κόστος μέσω πληθωριστικών πιέσεων. Σύμφωνα με εκτίμηση του γερμανικού ινστιτούτου ifo, η επιβολή δασμών και πιθανών αντίμετρων θα μπορούσε να αυξήσει τον πληθωρισμό στην Ευρωζώνη κατά 1,2% εντός του 2025.
Αγορές: Πτώση, φόβος και νέα πραγματικότητα
Από την ημέρα της ανακοίνωσης, οι παγκόσμιες αγορές κατέρρευσαν. Ο δείκτης S&P 500 έχασε πάνω από 4 τρισεκατομμύρια δολάρια από τα υψηλά Φεβρουαρίου, ενώ το δολάριο υποχώρησε έναντι του ευρώ και του γεν.
Αναλυτές της Morgan Stanley εκτιμούν ότι οι νέοι δασμοί αυξάνουν τον κίνδυνο ύφεσης στις ΗΠΑ, επηρεάζοντας αρνητικά την κατανάλωση και τις τράπεζες. Οι καταναλωτές ίσως δυσκολευτούν να διατηρήσουν τα επίπεδα δαπανών λόγω μειωμένων αποταμιεύσεων. Τα hedge funds υπέστησαν ήδη ζημιές και μειώνουν την επενδυτική τους έκθεση. Η έκθεση τονίζει την ανάγκη για στρατηγική διαφοροποίηση και παρακολούθηση των πολιτικών εξελίξεων.
Το ντόμινο των διεθνών αντιδράσεων
- Κίνα: Άμεσοι αντίστοιχοι δασμοί, περιορισμός εξαγωγής σπάνιων γαιών και κυρώσεις σε αμερικανικές εταιρείες. Η ένταση είναι πια και στρατηγική.
- Τουρκία: Χαμηλό προφίλ, εστιάζοντας σε διμερείς συνομιλίες, διατηρεί το πλεονέκτημα του χαμηλότερου δασμολογίου.
- Ινδία: Αντιμετωπίζει την κρίση ως ευκαιρία για προώθηση συμφωνιών ελεύθερου εμπορίου με τις ΗΠΑ.
- Λατινική Αμερική: Υποδομήθηκε με το βασικό 10%, όμως εντείνεται η κριτική απέναντι στις Συμφωνίες Ελεύθερου Εμπορίου (FTAs) που δεν απέτρεψαν το πλήγμα.
- Αφρική: Πολλές χώρες επλήγησαν σοβαρά – ειδικά εκείνες που επωφελούνταν από το πρόγραμμα AGOA. Η Λεσότο, με 50% δασμούς, απειλείται με κατάρρευση του τομέα της κλωστοϋφαντουργίας.
Η επόμενη μέρα: αυτονομία ή παγκόσμιος κατακερματισμός;
Το ερώτημα που πλανάται είναι αν η παγκόσμια οικονομία εισέρχεται σε έναν νέο ψυχρό εμπορικό πόλεμο ή αν βρισκόμαστε στο κατώφλι ενός πιο ισόρροπου και δίκαιου εμπορικού μοντέλου.
Η Ευρώπη καλείται να σταθμίσει την ανάγκη για ενότητα και ψυχραιμία με την αποφασιστικότητα να προστατεύσει το ρυθμιστικό και εμπορικό της υπόβαθρο.
Η πρόκληση είναι υπαρξιακή: υπομονή ή ρήξη;
Αν και πρόκειται για υποθετικό σενάριο, οι προβληματισμοί που τίθενται είναι υπαρκτοί και αντικατοπτρίζουν πραγματικές γεωοικονομικές εντάσεις που ενδέχεται να διαμορφώσουν το μέλλον του παγκόσμιου εμπορίου.
