Η Ευρώπη εξοπλίζεται όσο ποτέ άλλοτε, αλλά πόσο κοντά είναι στη στρατηγική αυτονομία; Ο πόλεμος στην Ουκρανία, η επιθετικότητα της Ρωσίας και η αβεβαιότητα γύρω από τις Ηνωμένες Πολιτείες έχουν οδηγήσει τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις σε πρωτοφανή αύξηση των αμυντικών δαπανών. Μέχρι το 2030, ο ρωσικός στρατός αναμένεται να φτάσει τα 1,5 εκατομμύρια στρατιώτες, ενώ η Μόσχα έχει ήδη διπλασιάσει τη στρατιωτική παραγωγή της.
Την ίδια ώρα, η διατλαντική σχέση διέρχεται τη βαθύτερη κρίση εμπιστοσύνης των τελευταίων δεκαετιών. Η Ευρώπη φοβάται ένα σενάριο στο οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορεί να γίνουν λιγότερο αξιόπιστος εταίρος ή ακόμη και απρόβλεπτος παράγοντας.
Απέναντι σε αυτήν την αβεβαιότητα, οι ευρωπαϊκές χώρες εξακολουθούν να βασίζονται στην Ουάσιγκτον για:
- τη στρατιωτική ηγεσία στο ΝΑΤΟ,
- την πυρηνική αποτροπή,
- την παροχή πληροφοριών,
- και κυρίως για την προμήθεια προηγμένων οπλικών συστημάτων.
Το 2024 οι ευρωπαϊκές παραγγελίες μέσω του αμερικανικού προγράμματος Foreign Military Sales (FMS) ξεπέρασαν τα 68 δισ. δολάρια, τετραπλάσια αύξηση μέσα σε πέντε χρόνια. Η ήπειρος επανεξοπλίζεται, αλλά το κάνει με αμερικανικά μέσα.
Εξάρτηση από εισαγόμενα όπλα: ένα αόρατο ρίσκο
Για δεκαετίες, η ασφάλεια της Ευρώπης συνδεόταν με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Ουάσιγκτον δεν πουλούσε απλώς όπλα· πρόσφερε και μια άτυπη εγγύηση προστασίας.
Σήμερα, όμως, αυτή η σχέση έχει μετατραπεί σε παγίδα εξάρτησης. Η Ευρώπη έχει περιορίσει την ικανότητά της να παράγει ανεξάρτητα συστήματα, με αποτέλεσμα να βρίσκεται ευάλωτη στις πολιτικές αποφάσεις των ΗΠΑ.
Το F-35: Το “σύμβολο εξάρτησης” της Ευρώπης
Αν υπάρχει ένα όπλο που ενσαρκώνει τη νέα ευρωπαϊκή εξάρτηση, αυτό είναι το μαχητικό F-35. Το αεροσκάφος πέμπτης γενιάς της Lockheed Martin είναι ένα πολιτικό και τεχνολογικό οικοσύστημα που εκτείνεται σε δεκάδες χώρες και βιομηχανίες.
Η Βρετανία, η Ιταλία, η Ολλανδία, η Δανία και η Νορβηγία συμμετέχουν στην παραγωγή του, η Ιταλία διαθέτει γραμμή τελικής συναρμολόγησης, αλλά ο τελικός έλεγχος παραμένει στην Ουάσιγκτον.
Η αποβολή της Τουρκίας από το πρόγραμμα το 2019 απέδειξε ότι οι ΗΠΑ μπορούν να αναδιαμορφώσουν την παγκόσμια αλυσίδα παραγωγής μέσα σε λίγους μήνες.
Κάθε πώληση F-35 συνοδεύεται από:
- πυραύλους AMRAAM,
- λογισμικά κρυπτογράφησης,
- και πολυετείς συμβάσεις συντήρησης.
Η Πολωνία πλήρωσε 1,85 δισ. δολάρια μόνο για εκσυγχρονισμό, ενώ η Βρετανία κατέβαλε 185 εκατ. ευρώ για συντήρηση 37 αεροσκαφών.
Το F-35 δεν είναι απλώς μαχητικό, είναι μηχανισμός δέσμευσης. Η Ευρώπη δεν μπορεί να το αντικαταστήσει χωρίς να ανατρέψει όλο το αμυντικό της οικοδόμημα.
Η νέα “οικονομία των όπλων” στην Ευρώπη
Το πρόγραμμα FMS αποτελεί τον κύριο αγωγό των αμερικανικών εξαγωγών όπλων. Από το 2017, η Ευρώπη έχει γίνει ο μεγαλύτερος πελάτης των ΗΠΑ, ξεπερνώντας τη Μέση Ανατολή.
Το 2024 οι παραγγελίες έφτασαν τα 76 δισ. δολάρια, ενώ μεταξύ 2022–2024 το 50,7% των ευρωπαϊκών δαπανών εξοπλισμού κατευθύνθηκε στις ΗΠΑ.
Πολωνία: Ο πρωταθλητής του επανεξοπλισμού
Η Πολωνία ηγείται της λίστας με 55 δισ. δολάρια σε νέες συμβάσεις, σχεδόν το 30% των συνολικών ευρωπαϊκών αγορών.
Η χώρα αποκτά F-35, Apache, Patriot και Abrams, μετατρεπόμενη σε κομβικό σύμμαχο του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Ευρώπη.
Ακολουθούν η Φινλανδία, η Τουρκία, η Γερμανία, η Ελλάδα και η Ελβετία — με παραγγελίες κυρίως σε μαχητικά αεροσκάφη και συστήματα αεράμυνας.
Καθυστερήσεις και πολιτικές προτεραιότητες
Οι παραδόσεις συχνά καθυστερούν λόγω υπερφόρτωσης της αμερικανικής παραγωγής.
Η Ουάσιγκτον, για παράδειγμα, καθυστέρησε παραδόσεις Patriot στην Ελβετία για να προτεραιοποιήσει τη Γερμανία, που μετέφερε συστήματα στην Ουκρανία.
Η Ευρώπη αναζητά στρατηγική απεξάρτηση
Η αυξανόμενη εξάρτηση δεν αφορά μόνο τα όπλα, αλλά και το λογισμικό, την υποστήριξη και την τεχνολογική υποδομή.
Αυτοί οι “αόρατοι δεσμοί” δίνουν στις ΗΠΑ διαπραγματευτικό πλεονέκτημα.
Παράλληλα, η αμερικανική παραγωγή πιέζεται από τις ανάγκες στον Ειρηνικό. Η Ευρώπη κινδυνεύει να μείνει τελευταία στην προτεραιότητα παραδόσεων, την ώρα που αυξάνει τη ζήτηση.
Η λύση, σύμφωνα με τους αναλυτές του Bruegel, είναι μια ευρωπαϊκή στρατηγική απεξάρτησης, με σαφή χρονοδιάγραμμα και στόχο τη σταδιακή αυτάρκεια.
Η τεχνολογική πρόκληση
Η Ευρώπη επενδύει περίπου 11 δισ. ευρώ ετησίως στην αμυντική έρευνα, έναντι 150 δισ. δολαρίων των ΗΠΑ. Το χάσμα είναι τεράστιο, αλλά όχι ανυπέρβλητο.
Η φύση του πολέμου αλλάζει: drones, τεχνητή νοημοσύνη, δορυφορικά δεδομένα και πυραυλικά συστήματα ακριβείας γίνονται καθοριστικά. Αυτό ανοίγει παράθυρο ευκαιρίας για την Ευρώπη να επενδύσει σε νέες τεχνολογίες, συνεργαζόμενη με ουκρανικές εταιρείες και ευρωπαϊκές start-ups.
Ο πόλεμος της Ουκρανίας και η “στρόφιγγα” της Ουάσιγκτον
Η αμερικανική υποστήριξη προς την Ουκρανία αλλάζει μορφή. Η νέα κυβέρνηση Τραμπ μετατρέπει τη βοήθεια σε εμπορικές συναλλαγές: οι πωλήσεις FMS προς το Κίεβο πενταπλασιάστηκαν σε έναν χρόνο. Η Ευρώπη πρέπει πλέον να χρηματοδοτήσει η ίδια τη βοήθεια, εάν θέλει να διασφαλίσει τη συνέχειά της. Η ενίσχυση της ουκρανικής αμυντικής βιομηχανίας είναι πλέον όχι πράξη αλληλεγγύης, αλλά ζήτημα ευρωπαϊκής ασφάλειας.
Χρόνος για σχέδιο – όχι για πανικό
Οι ευρωπαϊκές αγορές από τις ΗΠΑ ήταν αναγκαίες, αλλά ο εγκλωβισμός που προκαλούν δεν είναι βιώσιμος. Η Ευρώπη χρειάζεται μακροπρόθεσμο σχεδιασμό επανεξοπλισμού που θα επιτρέψει στις δικές της εταιρείες να μεγαλώσουν. Η στρατηγική αυτονομία δεν σημαίνει άμεση ρήξη.
Η Ευρώπη πρέπει να μεγαλώσει στρατηγικά, όχι μόνο να ξοδέψει περισσότερα
Η λύση δεν είναι περισσότερα κονδύλια, καθώς χρειάζεται καλύτερη στρατηγική.
1. Ευρωπαϊκή παραγωγική βάση
Χρειάζεται κοινό σχεδιασμό και χρηματοδότηση της παραγωγής.
Η Γερμανία δείχνει τον δρόμο με το “ειδικό ταμείο 100 δισ.”, αλλά απαιτείται συνολική ευρωπαϊκή προσέγγιση.
2. Επένδυση στην καινοτομία
Οι ευρωπαϊκές εταιρείες πρέπει να αποκτήσουν πρόσβαση σε υποδομές δοκιμών, εγγυήσεις αγοράς και ευέλικτη χρηματοδότηση. Η ταχύτητα καινοτομίας είναι πια όπλο.
3. Μια ενιαία αγορά άμυνας
Η ΕΕ πρέπει να ξεπεράσει τον κατακερματισμό των εθνικών κανόνων και να δημιουργήσει κοινά πρότυπα και πολιτικές εξαγωγών.
Μόνο έτσι μπορεί να επιτευχθεί πραγματική κλίμακα.
Πέρα από τα όπλα: κοινή στρατηγική κουλτούρα
Η Ευρώπη χρειάζεται πολιτική ενοποίηση στην άμυνα. Όσο υπάρχουν διαφορετικές στρατηγικές κουλτούρες (άλλοι βλέπουν τη Ρωσία ως υπαρξιακή απειλή, άλλοι όχι) δεν μπορεί να υπάρξει ενιαία γραμμή. Η ευρωπαϊκή άμυνα πρέπει να στηρίζεται στη συνεργασία με τις ΗΠΑ, αλλά όχι στην εξάρτηση από αυτές.
Η έγκαιρη προειδοποίηση
«Αν η Ευρώπη αποτύχει να ενισχύσει τη δική της βιομηχανική και τεχνολογική βάση, αποδέχεται ότι δεν μπορεί να παραμείνει μια ελεύθερη και αυτόνομη ήπειρος.» — Bruegel Policy Brief, 2025
Η στρατηγική αυτονομία δεν είναι σύνθημα, είναι όρος επιβίωσης. Και η ελευθερία της Ευρώπης θα εξαρτηθεί από το αν θα επιλέξει να παράγει, να καινοτομεί και να αποφασίζει για τον εαυτό της.
