Ο Μπέης είναι ένα καθαρά λαογραφικό έθιμο της Θράκης και ειδικότερα του βόρειου Έβρου. Κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας ονομαζόταν έτσι ο Τούρκος αξιωματούχος που εξουσίαζε απόλυτα μια ορισμένη γεωγραφική περιοχή.
Σύμφωνα πάντα με την παράδοση, οι υπόδουλοι Θρακιώτες για μια μόνο μέρα μπορούσαν να κάνουν ό,τι ήθελαν τους Τούρκους, δηλαδή να τους πειράξουν, να τους βρίσουν και άλλα διάφορα.
Η μέρα αυτή ήταν στην εβδομάδα της Αποκριάς και συνήθως η Καθαρή Δευτέρα. Ο χαρακτήρας του εθίμου δεν είναι απλά συμβολικός και αποκριάτικος αλλά έχει ρίζες και συγγένειες στη Διονυσιακή Λατρεία, (όπως και το έθιμο του Τρύφωνα που σήμερα γιορτάζεται μόνο στα Δίκαια του Έβρου), γιατί το κρασί κατέχει σημαντική θέση στην όλη τελετουργία.
Ο Μπέης συνοδευόμενος από την ακολουθία του, που αποτελείται από: δύο γκάιντες, μερικά χανουμάκια, δύο σωματοφύλακες προσωπική φρουρά ή κουρουτζήδες (σημαίνει: αγροφύλακες), τον έφορα, τον γιατρό, τη νοσοκόμα, το γύφτο και τη γύφτισσα με το μωρά της, όλα τα παιδιά του χωριού καθώς και όσους θέλουν περιοδεύει μέσα στο χωριό, από σοκάκι σε σοκάκι και μαζεύει τον υποτιθέμενο «Φόρο εισοδήματος» που πλήρωναν παλιότερα οι Έλληνες υπόδουλοι.
Σε κάθε αυλή η νοικοκυρά κερνάει όλη τη συνοδεία με κρασί (ή ούζο), μεζέδες και γλυκά, και ο νοικοκύρης προσφέρει το Φόρο.
Ο «φόρος» αυτός μεταφράζεται σε χρήμα και στάρι. Αφού δοθεί στον Μπέη το δοχείο με το στάρι εύχεται «καλή σοδειά και καλή προκοπή» και συνεχίζει το γύρισμα του χωριού.
Στιγμιότυπο από το Καθαροδευτεριάτικο έθιμο του ΜΠΕΗ
Στη διάρκεια της περιφοράς, όποιος πειράξει το μωρό της γύφτισσας, πιάνεται από τους κουρουτζήδες και «καλυβώνεται» (πεταλώνεται) συμβολικά του καρφώνουν το πόδι, τον πεταλώνουν και είναι υποχρεωμένος να πληρώσει φόρο, σαν αποζημίωση.
Κατά το μεσημέρι αφού τελειώσει η περιοδεία, το άρμα του Μπέη έρχεται στην πλατεία που είναι κατάμεστη από κόσμο που μαζεύεται από τη γύρω περιοχή. Το έθιμο αυτό έχει χαρακτήρα λαϊκού πανηγυριού.
Στην κεντρική πλατεία του χωριού, που είναι αμφιθεατρική, υπάρχει ειδικός χώρος για να γίνουν τα απαραίτητα έθιμα. Οι κοπέλες ντυμένες παραδοσιακά σχηματίζουν κύκλο γύρω από τον χώρο αυτό.
Ο Μπέης με τους επιτελείς του μετρά το χωράφι για να «κόψει καπάκι», όπως λένε. Μετά βάζει στο ζυγό του ξύλινου αλετριού, το γύφτο και την γύφτισσα. Το όργωμα έχει αρχίσει. Ο γύφτος και η γύφτισσα κάνουν «νούμερα», λιποθυμούν, ξεφεύγουν και τρέχουν ν’ αποφύγουν το μαρτύριο, αγκαλιάζονται τρυφερά αλλά τους το απαγορεύουν οι φύλακες και έτσι συνεχίζουν.
Ακολουθεί η σπορά. Ο Μπέης σπέρνει με το χέρι, με τη συνοδεία των Φρουρών του και του έφορα. Το έθιμο ορίζει πως κάποιος πρέπει να προσπαθήσει να κλέψει το δοχείο που έχει το σιτάρι και να το πετάξει ψηλά. Αν το δοχείο αναποδογυριστεί κατά την πτώση του, η χρονιά θα ‘ναι ανάποδη, αν όμως πέσει κανονικά η σοδειά θα πάει καλά.
Μετά τη σπορά σειρά έχει ο θέρος. Το θέρισμα γίνεται με δρεπάνια, από τους κουρουτζήδες, στο τέλος ξαπλώνονται ο ένας πάνω στον άλλο και σχηματίζουν την θημωνιά (στίβα από δεμάτια). Αφού θεριστεί το στάρι ακολουθεί το αλώνισμα με τον παραδοσιακό πάντα τρόπο. Το αλώνισμα γίνεται με τη «ντουκάνα» (ξύλινο εργαλείο που έχει πάνω του καρφωμένες χιλιάδες πετρούλες και όταν σέρνεται στ’ αλώνι ξεχωρίζει το στάρι από τα στάχυα). Η «ντουκάνα» σέρνεται από ζώα, στο έθιμο όμως απ’ το γύφτο και τη γύφτισσα, για να γίνει εμφανής η εκμετάλλευση του ανθρώπου ειδικά του υπόδουλου Έλληνα (κι ας μας λένε ακόμα και τώρα Τούρκους). Έτσι κλείνει ο κύκλος των γεωργικών εργασιών.
Ακολουθεί η παραδοσιακή παλαίστρα, η καθαρή ελληνορωμαϊκή πάλη σ’ όλο το μεγαλείο της. Συνοδεύεται από μουσική ζουρνά και νταουλιού, που παίζει ρυθμικά σύμφωνα με τις κινήσεις των παλαιστών. Στα διαλείμματα της πάλης εμφανίζονται χορευτικά συγκροτήματα: παιδικά και εφήβων και έτσι συμπληρώνεται η φολκλορική παράσταση της όλης εκδήλωσης.
Αφού τελειώσουν όλα αυτά, συνεχίζεται η εκδήλωση με θρακιώτικους και δημοτικούς χορούς για όλο τον κόσμο.
Στη διάρκεια της εκδήλωσης λειτουργεί έκθεση βιβλίου και καντίνα του συλλόγου. Στις εισόδους του χωριού οι επισκέπτες πληρώνουν «διόδια», σαν εισιτήρια γιο να καλυφθούν τα έξοδα που, σημειωτέον δεν είναι λίγα.
Τα έσοδα διατίθενται από τον πολιτιστικό σύλλογο, που είναι ο διοργανωτής, σε συνεργασία με την κοινότητα, για κοινωφελείς σκοπούς.
Φέτος αποφασίστηκε μετά από γενική συνέλευση να διατεθούν για τον εξοπλισμό και τη διακόσμηση του Πολιτιστικού Κέντρου που ήδη άρχισε να λειτουργεί, κι έτσι ένα μακρινό όνειρο γίνεται πραγματικότητα.
Πηγή: Ημερολόγιο – Λεύκωμα της Θρακικής Εστίας, Τεύχος πέμπτον, Θεσσαλονίκη 1987-1988.
