Στις 4 Δεκεμβρίου η ορθόδοξη εκκλησία γιορτάζει τη μνήμη της Αγίας Βαρβάρας. Η Αγία Βαρβάρα είναι προστάτιδα του πυροβολικού και των παιδιών, τα οποία τα φυλάει από τις σοβαρές παιδικές αρρώστιες.
Την ημέρα αυτή, σε όλη τη Θράκη φτιάχνεται από νωρίς η «Βαρβάρα», μια γλυκιά νηστίσιμη σούπα από σιτάρι, σταφίδες, σουσάμι, καρύδια και άλλους σπόρους, σύμφωνα με την παραδοσιακή συνταγή του κάθε σπιτιού και τόπου.
Το έθιμο αυτό λέγεται πως κρατάει από την εποχή που ο πατέρας της Αγίας Βαρβάρας, Διόσκουρος, άρχοντας της Ηλιούπολης και ιερέας των ειδώλων, βάλθηκε να εξοντώσει τους χριστιανούς δηλητηριάζοντας το ψωμί τους. Η Βαρβάρα όμως ειδοποίησε τους Χριστιανούς να αποφύγουν εκείνες τις μέρες το ψωμί και να βράζουν και να τρώνε ότι καρπούς είχαν φυλαγμένους στο σπίτι τους.
Στη Μικρά Ασία συναντάμε τις μελόπιτες, πανσπερμία, την έκθεση στο τρίστρατο (όλα αυτά είναι συνδεδεμένα πιο πολύ με την λατρεία της αρχαίας θεάς Εκάτης).
Η σημαντικότερη όμως λαογραφική και Πανελλήνια προσφορά προς την Αγία Βαρβάρα είναι τα εορταστικό κολυβόζουμο ή σπερνά, που αλλιώς λέγονται και «Βαρβάρα». Προσφέρονται στην ωραία Αγία για να κρατήσει τα πρόσωπα όλων ωραία και μακριά από τις δυσμορφίες της ευλογιάς. Γι’ αυτό, σύμφωνα με το έθιμο θα φάνε όλοι από τη «Βαρβάρα» και θα μοιράσουν και στους άλλους. Θα έλεγε κανείς μια κοινωνία αμυντικής αλληλεγγύης.
Το έθιμο της Βαρβάρας όπως είναι γνωστό σε όλους μας ήταν πολύ διαδεδομένο στην περιοχή της Θράκης και στην Ανατολική Μακεδονία. Πρέπει να είναι συνδεδεμένο με την προβολή της θεραπευτικής ιδιότητας της Αγίας στην αρρώστια της ευλογιάς, αλλά και με την παραγωγή του σιταριού, τόσο απαραίτητου για την παρασκευή του πολύτιμου ψωμιού.
Έτσι, την παραμονή της γιορτής της τα σπιτικά συνηθίζουν να ετοιμάζουν τη “Βαρβάρα“, βράζοντας στάρι και διάφορους καρπούς (καρύδια, μύγδαλα, ρόδια, σταφίδες) ή φρούτα (συνήθως μήλο) ψιλοκομμένα και μπόλικη μυρωδικά, όπως κανέλα.
Τα ξημερώματα της γιορτής της Αγίας Βαρβάρας, οι νοικοκυρές έστελναν σε γείτονες, συγγενείς και φίλους ένα πιάτο “βαρβάρα” και αυτοί τους ανταπέδιδαν το ίδιο.
Στη “βαρβάρα” απέδιδαν ευεργετικές ιδιότητες (θεραπεία από την ευλογιά) και στην Αγία Βαρβάρα ότι δίνει δύναμη και πολλαπλασιάζει τα αγαθά.
Στη Δράμα, το έθιμο με τα καραβάκια της Αγίας Βαρβάρας στη λίμνη που στον πυθμένα της βρίσκονται τα θεμέλια από το παλιό εκκλησάκι της Αγίας Βαρβάρας, είναι μια μέρα που περιμένουν και γιορτάζουν ιδιαίτερα τα παιδιά.
Σύμφωνα με το θρύλο, όταν το 1830 η Δράμα κατακτήθηκε από τους Τούρκους, το εκκλησάκι της Αγίας Βαρβάρας γκρεμίστηκε για να χτιστεί στη θέση του ένα τζαμί. Τα σχέδια των κατακτητών όμως άλλαξαν ανήμερα της Αγίας Βαρβάρας, όταν η περιοχή πλημμύρισε με νερό και έτσι το τζαμί δεν χτίστηκε ποτέ. Από τότε η Αγία Βαρβάρα έγινε η πολιούχος της Δράμας και ακριβώς απέναντι από τη λίμνη χτίστηκε η καινούρια εκκλησία της Αγίας.
Στη μνήμη αυτού, κάθε χρόνο στις 3 Δεκεμβρίου, παραμονές της γιορτής της Αγίας Βαρβάρας, αφήνονται στη λίμνη καραβάκια φτιαγμένα από παιδικά χεράκια πάνω στα οποία καίνε κεράκια, προσφέροντας στους θεατές ένα μοναδικό θέαμα. Ότι καιρό και να έχει, πάντα στις 3 Δεκεμβρίου μόλις σουρουπώσει οι μικροί καραβοκύρηδες βρίσκονται στις θέσεις τους και καμαρώνουν το καράβι τους μέχρι να καεί ή να πλεύσει μακριά μαζί με τα υπόλοιπα.
Πως φτιάχνεται η «Βαρβάρα»;
Και κάθε φορά που ξημερώνει η 4η Δεκεμβρίου, η μνήμη όλων γυρίζει πίσω σε εκείνα τα κρύα πρωινά που ανοίγαμε τα μάτια μας και μας περίμεναν οι σουπιερίτσες (μπολ τα λέμε σήμερα) με την αχνιστή Βαρβάρα και το σπίτι μοσχοβολούσε σουσάμι και κανέλα.
Στη Θράκη χρησιμοποιούν εννέα είδη για την παρασκευή της Βαρβάρας. Σιτάρι, αμύγδαλα, καρύδια, ρόδια, σταφίδες, κανέλα, σουσάμι, ταχίνι και φρούτα ψιλοκομμένα, κυρίως μήλα σκληρά. Στην περιοχή της Μακράς Γέφυρας και της Αδριανούπολης για γούρι έριχναν μέσα 3 έως 4 κουκιά και όποιος τα έβρισκε θεωρούνταν καλότυχος.
Η «Βαρβάρα» παρασκευάζονταν την παραμονή της εορτής της Αγίας Βαρβάρας και μοιράζονταν ανήμερα της γιορτής της πρωί – πρωί.
Και τότε έβλεπες από κάθε σπίτι να βγαίνουν παιδιά, κρατώντας στα χέρια τους από το χερουλάκι τσίγκινα δοχεία με το γλυκό κολυβόζουμο και να το μοιράζουν στα σπίτια της γειτονιάς, απ’ όπου επίσης έπαιρναν τη δική τους «Βαρβάρα» και την πήγαιναν χαρούμενα στο σπίτι τους. Ήταν εκείνη η μέρα γιορτή για τα παιδιά και κάθε χρόνο την περίμεναν με μεγάλη χαρά, διηγούνται με συγκίνηση ακόμη και σήμερα οι μεγαλύτεροι.
Η ατμόσφαιρα σ’ όλο το χωριό ήταν εορταστική. Το σπίτι έπρεπε οπωσδήποτε να λάμπει από καθαριότητα και να είναι πανέτοιμο να δεχτεί κάθε επισκέπτη. Σ’ ένα μεγάλο πανηγύρι στην καρδιά του Χειμώνα εξελίσσονταν τελικά η γιορτή της Αγίας Βαρβάρας στη Θράκη, με τη Θρακιώτισσα γυναίκα φορώντας την παραδοσιακή θρακιώτικη φορεσιά να πρωτοστατεί στο όλο σκηνικό.
Επί πλέον, ο λαός μας συνέδεσε την ημέρα της γιορτής της Αγίας Βαρβάρας με τον ερχομό του χειμώνα και το κρύο που όλο και δυναμώνει: «Η Αγία Βαρβάρα βαρβαρώνει, ο Άη Σάββας σαβανώνει κι ο Άη Νικόλας παραχώνει» ή «Αγιά Βαρβάρα μίλησε και Σάββας απεκρίθη, ο Άη Νικόλας έφτασε με χιόνια φορτωμένος».
Γι’ αυτό από τα παλιά χρόνια η γιορτή της Αγίας Βαρβάρας ήταν το χρονικό σημείο που σταματούσαν οι γεωργικές ασχολίες, αλλά και οι φροντίδες που είχαν σχέση με την καθαριότητα των σπιτιών. Και τις μεγάλες νύχτες του Δεκέμβρη οι γιορτές των Αγίων της εκκλησίας μας έδιναν την ευκαιρία στους ανθρώπους να ανταλλάξουν επισκέψεις και να απολαύσουν τη ζεστασιά των καλοστρωμένων σπιτικών.
Συνταγή για Βαρβάρα:
500 γρ. σιτάρι, αποφλοιωμένο
250 γρ. ζάχαρη κρυσταλλική
100 γρ. δαμάσκηνα, ξερά, ψιλοκομμένα
100 γρ. βερίκοκα, ξερά ή σύκα ξερά, κομμένα σε κύβους
50 γρ. σταφίδες
3 κ.σ. αλεύρι γ.ο.χ., καβουρδισμένο ελαφρά
Για το σερβίρισμα
50 γρ. σουσάμι, καβουρδισμένο
κανέλα
100 γρ. καρύδια
Εκτέλεση
Πλένουμε καλά και μουλιάζουμε από το προηγούμενο βράδυ το σιτάρι σε νερό.
Σουρώνουμε την επόμενη μέρα και το βάζουμε σε κατσαρόλα με αρκετό νερό που να το σκεπάζει και βράζουμε περίπου για 30 λεπτά ανακατεύοντας που και που ή μέχρι να μαλακώσουν οι σπόροι του σιταριού τελείως.
Βράζουμε σε μέτρια φωτιά προσέχοντας να μην εξατμιστεί το νερό και προσθέτουμε επιπλέον αν χρειαστεί κατά τη διάρκεια του βρασίματος.
Στο τέλος, θέλουμε να έχει μείνει το στάρι βρασμένο και να υπάρχει και λίγο ζουμί ακόμα ώστε να το δέσει μετά το αλεύρι.
Προσθέτουμε όλα τα υπόλοιπα υλικά στην κατσαρόλα και ανακατεύουμε πολύ καλά συνεχώς περιμένοντας να βράσει και να δέσει η κρέμα.
Θέλουμε η υφή της βαρβάρας να είναι σαν αραιή κρέμα ή σαν καλά χυλωμένο ριζότο.
Σερβίρουμε σε ατομικά μπολάκια ή σε μεγάλο μπολ με σουσάμι, κανέλα και καρύδια.
