Σε ένα αρχαιολογικό οδοιπορικό πάντα φοβάμαι, γιατί δεν είμαι αρχαιολόγος και δεν έχω στις ακαδημαϊκές αποσκευές μου μια διευρυμένη οπτική του παρελθόντος. Από την άλλη, η εποχή είναι με το μέρος μου, γιατί ο τρόπος που προσεγγίζουμε την ιστορία έχει αλλάξει.
Πλέον οι αρχαιολόγοι δεν ασχολούνται κυρίως με τις επικές φιγούρες που πρωταγωνιστούσαν στον δημόσιο βίο (τον βασιλιά, τον στρατιωτικό, τον φιλόσοφο), αλλά φωτίζουν και την καθημερινότητα του απλού πολίτη. Το εύρος του βλέμματος έχει μεγαλώσει. Αντίστοιχα, έχει μεγαλώσει και το εύρος της φωνής. Την ιστορία θα την αφηγηθούν πρώτα οι γνώστες, αλλά μετά μπορούμε να πάρουμε, για λίγο, τον λόγο και οι ερασιτέχνες.
Κι αυτό γιατί, κατά βάση, στις επισκέψεις μας σε αρχαία μνημεία είμαστε συχνά μόνοι, χωρίς ξεναγό ή κάτι που να λειτουργεί ως υποκατάστατό του, όπως είναι τα ακουστικά ή τα γυαλιά επαυξημένης πραγματικότητας. Ένας επισκέπτης αρχαιολογικού χώρου στη χώρα μας πρέπει να αποκρυπτογραφήσει το παρελθόν με εφόδιά του τα φυλλάδια, τις ταμπέλες και το φιλότιμο των αρχαιοφυλάκων, που συζητούν και εξηγούν. Με αυτές τις πρώτες ύλες πρέπει να συνθέσει μια ιστορία.
Ποια είναι λοιπόν η ιστορία των Φιλίππων; Τι βλέπεις όταν επισκέπτεσαι την αρχαία πόλη της ανατολικής Μακεδονίας, περίπου στο μέσον της διαδρομής μεταξύ Καβάλας και Δράμας, που έχει θέα στο Παγγαίο όρος και αυτή την εποχή είναι γεμάτη πουλιά και γυμνά δέντρα δίπλα σε άλλα που έχουν ήδη πετάξει μπουμπούκια;
Το σημαντικότερο που διαπιστώνεις είναι ότι οι Φίλιπποι, μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO, αποτελούν μια ρωγμή στην ιστορία και στη θρησκεία. Είναι ένας αρχαιολογικός χώρος στον οποίο είναι καθαρή η σύνδεση αρχαιότητας και Βυζαντίου και ξετυλίγεται μπροστά στα μάτια σου η μετάβαση από τον παγανισμό στον χριστιανισμό. Η πόλη ιδρύθηκε το 360 π.Χ. από Θασίους ως αποικία των Κρηνίδων. Λίγα χρόνια αργότερα καταλήφθηκε από τον βασιλιά της Μακεδονίας, Φίλιππο Β΄, και ονομάστηκε Φίλιπποι. Το 42 π.Χ., στην περιοχή έξω από τα δυτικά τείχη έλαβε χώρα ένα σημαντικό γεγονός, το οποίο οδήγησε στη συνέχεια σε έναν βαθύ πολιτικό μετασχηματισμό.
Ο λόγος για τη Μάχη των Φιλίππων, ανάμεσα στους στρατούς των Κάσιου-Βρούτου από τη μία και των Οκταβιανού-Μάρκου Αντώνιου από την άλλη. Οι Δημοκρατικοί Κάσιος και Βρούτος ηττήθηκαν και μαζί τους ηττήθηκε η Ρωμαϊκή Δημοκρατία, για να ανατείλει εν τέλει η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.
Έν από τα πιο αναγνωρίσιμα μνημεία των Φιλίππων σήμερα είναι το αρχαίο θέατρο, από την εποχή του Φιλίππου Β΄, που υπέστη πολλές αλλαγές στη διάρκεια του χρόνου. Μετατράπηκε σε ρωμαϊκή αρένα για θηριομαχίες, σε χώρο εργαστηρίων, γκρεμίστηκε, βανδαλίστηκε, ώσπου να περάσουν οι αιώνες, να ανασκαφεί, να αποκατασταθεί και σήμερα να αποτελεί έναν από τους τόπους διεξαγωγής του Φεστιβάλ Φιλίππων. Είναι ένα ζωντανό θέατρο σε μια νεκρή πόλη.
Προχωρώντας προς τα μέσα, ξεπροβάλλουν η εμπορική αγορά (Marcellum) και το διοικητικό κέντρο των Φιλίππων στη ρωμαϊκή εποχή (Forum). Το Forum χωροθετήθηκε ανάμεσα στην εμπορική οδό και την αρχαία Εγνατία (μάλιστα, αν ψάξεις λίγο εντός των ορίων του, θα βρεις ένα άγαλμα της Τύχης). Σε κοντινή απόσταση βρίσκεται και η Βασιλική Β, του 550 μ.Χ., με τις κωνσταντινουπολίτικες επιρροές, που χτίστηκε πάνω στην Παλαίστρα.
Περπατώντας μόλις δέκα λεπτά, έχεις δει μνημεία από τα κλασικά, τα ρωμαϊκά, τα βυζαντινά χρόνια. Ποιος είναι ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στις εποχές; Ένας άνθρωπος που ήρθε εδώ το 49/50 μ.Χ. κι έκανε το πρώτο του κήρυγμα επί ευρωπαϊκού εδάφους. Βάφτισε την πρώτη Ευρωπαία χριστιανή, τη Λυδία (το βαπτιστήριο της Αγίας Λυδίας της Φιλιππησίας βρίσκεται κοντά στους Φιλίππους), ταυτίστηκε με την αγάπη και έμεινε στην ιστορία ως ο Απόστολος των Εθνών.
Πρόσωπο-κλειδί για τη διάδοση του χριστιανισμού, ο Απόστολος Παύλος είναι για τους Φιλίππους επίτιμος προσκεκλημένος. Μαζί με τον ίδιο τον Φίλιππο, είναι τα δύο μεγάλα ονόματα που κατά κάποιον τρόπο συμβολίζουν τους πόλους πάνω στους οποίους πατάει η ταυτότητα της πόλης. Η βασιλική του Αποστόλου Παύλου δημιουργήθηκε κοντά σε έναν υπόγειο μακεδονικό τάφο κι ένα ηρώο αφιερωμένο σε μύστη των Καβειρίων. Κάποια στιγμή αντικαταστάθηκε από οκταγωνικό ναό, το λεγόμενο Οκτάγωνο, από τα σημαντικότερα μνημεία των Φιλίππων.
Κι αν η παραπάνω διαδρομή, ανάμεσα στα υλικά υπολείμματα της αρχαιότητας, αφήνει οπτικά κενά, μια επίσκεψη στο Αρχαιολογικό Μουσείο βοηθάει να σχηματιστεί μια πιο σαφής εικόνα για το πώς ήταν τα πράγματα. Δεν είναι μεγάλο, αλλά περιλαμβάνει αρκετά εκθέματα, που, περιέργως πως, όσο πιο μικρά τόσο πιο παραστατικά είναι. Όπως η σειρά με τα αρχαία νομίσματα: το χάλκινο νόμισμα των Κρηνίδων απεικονίζει τον Ηρακλή με τη λεοντή, ο χρυσός στατήρας του Φιλίππου Β΄ τον δαφνοστεφανωμένο Απόλλωνα, το ασημένιο τετράδραχμο του Μεγάλου Αλεξάνδρου τον Δία ένθρονο.
Από κοντά και πολλά άλλα εκθέματα. Αυτό που μου έκανε περισσότερη εντύπωση ήταν ένα αντικείμενο όχι διακοσμητικού, αλλά χρηστικού χαρακτήρα. Μια ζυγαριά του 400-450 μ.Χ. με τη μορφή μιας αυτοκράτειρας, είτε της Ευδοκίας είτε της Πουλχερίας, εκφραστικής και ταυτόχρονα συγκρατημένης, με τεράστια μάτια και μαζεμένα χέρια, που θα μπορούσε να την έχει φιλοτεχνήσει ο Θεόφιλος.
Καβάλα, μια πόλη γεμάτη ζωή
Οι αρχαίοι Φίλιπποι απέχουν μόλις 15 χλμ. από την Καβάλα. Κι αν οι πρώτοι έχουν απολέσει τη ζωή που είχαν κάποτε και είναι πια ένα μνημείο προς παρατήρηση, δεν συμβαίνει το ίδιο με τη δεύτερη. H Καβάλα δεν ανήκει στην κατηγορία των ληθαργικών επαρχιακών πόλεων. Είναι ζωντανή και ενεργή, ειδικά κατά τη διάρκεια της ημέρας (γιατί το βράδυ ησυχάζουν αρκετά τα πράγματα), ενώ η επαφή της με τη θάλασσα της δίνει φως και εξωστρέφεια.
Η παραλιακή βόλτα είναι το πρώτο πράγμα που κάνει ένας ξένος, χωρίς ίσως να ξέρει ότι στην οριοθετημένη θαλάσσια έκταση του κόλπου που απλώνεται μπροστά του έχουν στραμμένο το βλέμμα τους οι πάντες: οι ψαράδες που αφήνουν την ψαριά τους στην ιχθυόσκαλα, οι επιβάτες που αναχωρούν από την Καβάλα ακτοπλοϊκώς, οι ιδιοκτήτες ιστιοπλοϊκών που αράζουν τα σκάφη τους, οι λουόμενοι που όταν σκάσει ο πρώτος καλοκαιρινός ήλιος αρχίζουν τα μπάνια στις παραλίες. Ιχθυεμπόριο, μετακινήσεις, βουτιές, όλα σε αυτόν τον κόλπο γίνονται.
Λιγότερο γνωστή, αν και εξίσου ωραία, είναι η παραθαλάσσια βόλτα στην Παναγία, τη χερσόνησο όπου βρίσκεται η παλιά πόλη της Καβάλας. Εδώ αλλάζει ακόμα περισσότερο το μικροκλίμα, έχει αλμύρα και δροσιά, λες και βρίσκεσαι στην εξοχή, ενώ απέναντι βλέπεις τη Θάσο κουκουλωμένη κάτω από ένα σύννεφο.
Πέρα από το παραλιακό κομμάτι, η Παναγία τραβάει το βλέμμα, γιατί εδώ είναι συγκεντρωμένη όλη η ιστορία της Καβάλας: Το φρούριο του 15ου αιώνα από γρανίτη, τούβλα και μάρμαρο, με τον κεντρικό κυκλικό πύργο που προσφέρει πανοραμική θέα. Το τζαμί Χαλίλ Μπέη (γνωστό και ως Παλιά Μουσική) με την πανέμορφη διχρωμία – βαθύ ροζ έξω, απαλό γαλάζιο μέσα. Το «κονάκι» του Μεχμέτ Αλή (γεννήθηκε στην Καβάλα το 1769 και έμελλε να γίνει ο θεμελιωτής της νεότερης Αιγύπτου), χωρισμένο σε ανδρικά και γυναικεία τμήματα, σελαμλίκ για τους μεν, χαρεμλίκ για τις δε.
Το Ιμαρέτ, πάλαι ποτέ ισλαμικό ιεροδιδασκαλείο, που στεγάζεται σε ένα εσωστρεφές συγκρότημα οθωμανικού μπαρόκ με μολυβένιους τρούλους και σήμερα λειτουργεί ως μπουτίκ ξενοδοχείο, από τα καλύτερα της Ελλάδας. Το αρχοντικό της οδού Πουλίδου, που αποτέλεσε, μεταξύ άλλων, έδρα της Οχράνα στη διάρκεια της βουλγαρικής κατοχής του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Όλα στην Παναγία.
Στην παραπάνω εξίσωση, βέβαια, φανταστείτε ότι ανάμεσα στα μνημεία ξεπροβάλλουν εμβόλιμα κάθε είδους αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις. Κτίσματα με σαχνισιά, κεραμοσκεπές και μεταλλικά μπαλκόνια, με τοίχους πέτρινους, τούβλινους ή σοβατισμένους, με παντζούρια ξύλινα αλλά και αλουμινένια. Ταράτσες με κεραίες, στενά δρομάκια με κολόνες της ΔΕΗ και φανοστάτες, σφηνωμένα στις ανηφόρες της παλιάς πόλης. Και όμως, όπως μαθαίνουμε από τους ίδιους τους Καβαλιώτες, η περιοχή έχει μεγάλη απήχηση στις πλατφόρμες βραχυχρόνιας μίσθωσης.
Η αρχιτεκτονική αναρχία, απ’ ό,τι φαίνεται, εμπνέει τους ταξιδιώτες και είναι αλήθεια ότι το αλλόκοτο του τοπίου δίνει ένα κέφι στη γειτονιά. Φεύγοντας από την Παναγία, το άναρχο μοτίβο συνεχίζεται σε παρόμοιο, αν και ηπιότερο, ρυθμό. Μέσα στον αστικό ιστό ξεχωρίζουν ο Άγιος Νικόλαος, που παλιότερα ήταν τέμενος, το επιβλητικό υδραγωγείο (Καμάρες), που μοιάζει με χαρακιά στο σώμα της Καβάλας, οι κλειστές καπναποθήκες και το Μουσείο Καπνού, που είναι αφιερωμένο σε ένα τεράστιο κεφάλαιο της οικονομίας της πόλης.
Και πλάι σε όλα αυτά, τα γαστρονομικά στέκια, που δίνουν στην Καβάλα τις μυρωδιές και τις γεύσεις της. Σουβλατζίδικα, ψαροταβέρνες, μπουγατσάδικα, γιαουρτάδικα, καφενεία, coffee houses, steak houses και ντελικατέσεν κάνουν την πόλη μια ανοιχτή αγκαλιά για τους foodies. Η Καβάλα είναι γενναιόδωρη και φιλόξενη, της αρέσει να δίνει.
Κι έχει και ωραίους ανθρώπους, που σκέφτονται, δημιουργούν, παλεύουν και ό,τι έχουν πάρει από την Καβάλα ως ερέθισμα, πολιτιστική κληρονομιά και βίωμα, της το δίνουν πίσω. Αξίζει να κλείσουμε τη γνωριμία μας με την πόλη μέσα από αυτούς. Όπως με τη Βασιλική-Ζαφειρία Υψηλάντη, μια Καβαλιώτισσα αεικίνητη, δημιουργική και με εξαιρετικά πρωτότυπες ιδέες, που δημιούργησε το Mantility Home, μια γκαλερί μεταξιού στο κέντρο της πόλης.
Εδώ μπορεί να βρει κανείς μεταξωτά μαντίλια, ποσέτες, κορδέλες και λοιπά αξεσουάρ, φτιαγμένα όλα από ελληνικό μετάξι Σουφλίου, στα οποία απεικονίζονται έργα Ελλήνων κατά κύριο λόγο σχεδιαστών. «Το μετάξι έχει νοημοσύνη και αποκτά άλλη υπεραξία από το έργο που μπαίνει πάνω του», μας λέει. Περάστε από το Mantility Home για να δείτε μαντίλια-έργα τέχνης, όπως αυτό του εικαστικού Λεωνίδα Μιχαλάκου, ο οποίος «έχει εντρυφήσει στη μικρογράμματη βυζαντινή γραφή και είναι ένας από τους τελευταίους που τη δουλεύουν».
Κι αν το Mantility Home είναι ένα μαγαζί που δίνει το ίδιο υπεραξία στη σημερινή Καβάλα, κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με το εργαστήριο κεραμικής του Κώστα Καρακίτσου, λίγο παραέξω, στο χωριό Αβραμηλιά, μισή ώρα από την πόλη. Καβαλιώτης γέννημα-θρέμμα, μετακόμισε εδώ πριν από περίπου 15 χρόνια. Αγαπάει τη γλυπτική κεραμική κι έχει φτιάξει δύο σειρές, τους «Ταξιδιώτες», φιγούρες με μακρύ ένδυμα, βαλίτσα και καπέλο, και τις «Γυναίκες», μακρόστενες μορφές που πάντα κρατούν κάτι – ένα πουλί, ένα μήλο, ένα καράβι.
Παράλληλα με τη γλυπτική, ασχολείται και με τη χρηστική κεραμική. «Με ενδιαφέρει το πιάτο –πώς θα σερβίρουμε ένα φαγητό–, το ποτήρι – πώς θα πιούμε νερό, κρασί, τσίπουρο». Ανάμεσα στα δύο είδη κεραμικής υπάρχει σύνδεση, αφού, όπως λέει κι ο ίδιος, «θέλω να μεταφέρω ένα μέρος από τον πλουραλισμό του χρώματος που έχουν τα γλυπτά μου σε ένα πιάτο, σε ένα ποτήρι. Θέλω να έχουμε μέρος του πολύχρωμου κόσμου μέσα στον οποίο ζούμε σε ένα τραπέζι. Να τον έχουμε στα χέρια μας». Αξίζει να κλείσετε το ταξίδι σας στην Καβάλα με αυτές τις κουβέντες και αυτές τις εικόνες.
Αρχαιολογικός χώρος Φιλίππων Tηλ. 25105-16251, καθημερινά 08.30-15.30, είσοδος 3 ευρώ.
Φρούριο Καβάλας Tηλ. 25108-38602, καθημερινά 08.00-16.00, είσοδος 2,5 ευρώ.
Μουσείο Καπνού Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, Καβάλα, τηλ. 25102-23344, Δευτ.-Παρ. 08.00-16.00 (κατόπιν ραντεβού), είσοδος 2 ευρώ. Προσφέρεται ξενάγηση.
Ιμαρέτ Πουλίδου 30, Καβάλα, τηλ. 25106-20151, ξεναγήσεις καθημερινά εκτός Τρίτης-Τετάρτης, είσοδος 8 ευρώ.
Μουσείο Μεχμέτ Αλή Tηλ. 25106-20515, Πέμπτη-Δευτέρα 10.00-14.00, είσοδος 5 ευρώ. Προσφέρεται ξενάγηση.
Mantility Home Εθνάρχου Μακαρίου 19, Καβάλα, τηλ. 25102-30192, mantility.com.
Εργαστήριο Κώστα Καρακίτσου Αβραμηλιά Καβάλας, τηλ. 25910-52362, karak.gr, επισκέψιμο κατόπιν ραντεβού.
* Από 1η Απριλίου ενδέχεται να υπάρξουν τροποποιήσεις σε τιμές και ωράρια.
Πεζοπορία πλάι στο νερό
Το χωριό της Παλιάς Καβάλας βρίσκεται 17 χλμ. έξω από την πόλη, είναι ήσυχο και προσφέρεται για μια κοντινή εκδρομή. Από εκεί κοντά μπορείτε να κάνετε και μια πεζοπορία στη φύση. Κατευθυνθείτε στην επαρχιακή οδό Αμυγδαλεώνος-Σταυρούπολης και βάλτε στο GPS τις συντεταγμένες 41°00’13.3″N 24°24’33.8″E.
Εκεί θα δείτε μια ταμπέλα που γράφει «Νερόμυλος». Σταθμεύστε το αυτοκίνητο και πάρτε το μονοπάτι προς τα κάτω. Αφού φτάσετε στο πλάτωμα με το κτίριο του πέτρινου νερόμυλου και τη μικρή δημοτική βιβλιοθήκη (ένα δίφυλλο ντουλάπι είναι, με σπασμένο τζάμι), προχωρήστε προς τα δεξιά. Θα περπατήσετε πλάι στο ρέμα, ανάμεσα σε ανεμώνες και ψηλά δέντρα, θα δείτε κορμούς σαν γλυπτά πεσμένους στο έδαφος ανάμεσα σε σωρούς από φύλλα, ώσπου να φτάσετε στον καταρράκτη με τα παγκάκια και το τραπέζι, ένα σημείο ιδανικό για πικνίκ.
Αν θέλετε, μπορείτε να προχωρήσετε λίγο ακόμη και να φτάσετε μέχρι το λατομείο με τη λίμνη – αξίζει να το δείτε, είναι εντυπωσιακό το θέαμα. Η όλη διαδρομή, από τον νερόμυλο μέχρι τον καταρράκτη-λατομείο και πίσω, είναι μέτριας δυσκολίας, με αρκετή κατηφόρα-ανηφόρα.
Το μονοπάτι είναι οριοθετημένο με ξύλινα κάγκελα, τα οποία βέβαια κατά τόπους έχουν πέσει. Συνολικά, το πήγαινε-έλα διαρκεί περίπου δύο ώρες. Αν κάνετε τη διάσχιση μόνοι σας, χωρίς οδηγό, ακολουθήστε τους κανόνες του καλού πεζοπόρου, δηλαδή να είστε από δύο άτομα και πάνω και να ενημερώσετε κάποιον γνωστό σας για το πότε θα βρεθείτε εκεί.
Πηγή:kathimerini.gr
