*Του Ali Tuygan
Σε πρόσφατη ανάρτηση μου έδωσα τη γενική εικόνα της αναταραχής, της σύγχυσης και αμφιταλάντευσης της Τουρκίας κατά τις τελευταίες δύο εβδομάδες. Αυτό που επακολούθησε κατά τις επόμενες δύο εβδομάδες και όσα έζησε η χώρα, δεν μου αφήνουν άλλη επιλογή από το να παραδεχτώ πως η δική μου περιγραφή ήταν υπερβολική.
Για τα δεδομένα της Τουρκίας, αυτές οι προηγούμενες δύο εβδομάδες ήταν στην πραγματικότητα περίοδος ηρεμίας και ησυχίας. Όλα αυτά εξαιτίας του γεγονότος ότι απόστρατοι ναύαρχοι υπέγραψαν ανοιχτή επιστολή αναφερόμενοι στη «Διώρυγα» της Κωνσταντινούπολης, τη Συνθήκη του Μοντρέ και το σεβασμό για την κοσμική κληρονομιά του Ατατούρκ, πράξη που χαρακτηρίστηκε δείγμα πραξικοπήματος από την κυβέρνηση. Η αντιπολίτευση αιφνιδιάστηκε και αντέδρασε προς όλες τις κατευθύνσεις. Υπήρξε χάος. Ωστόσο, αυτό που πρωτίστως μου ερχόταν στο μυαλό ήταν ο τίτλος ενός τραγουδιού των Bachman-Turner Overdrive του 1974 “You Ain’t Seen Nothing Yet” («Δεν έχεις δει τίποτα ακόμα»).
Η αφορμή που οδήγησε σε αυτή την αναταραχή ήταν η συζήτηση γύρω από τη «Διώρυγα» της Κωνσταντινούπολης και τη Συνθήκη του Μοντρέ. Η ιδέα της διώρυγας αρχικά αναφέρθηκε το 2011 ως «μια τρελή ιδέα». Ενώ σύντομα έγινε ακόμα ένα θέμα που προκαλούσε διχασμό. Η κυβέρνηση έχει δηλώσει επανειλημμένως ότι το έργο αυτό θα υλοποιηθεί με κάθε τρόπο επιθυμώντας, μεταξύ άλλων, να τονίσει την αποφασιστικότητα του κυβερνώντος κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) να μην υποχωρήσει ούτε βήμα πίσω.
Η αντιπολίτευση καθώς επίσης και άλλες πολλές λογικές «φωνές», έχουν εκφράσει την αντίθεσή τους σε αυτό το έργο, τονίζοντας τις περιβαλλοντολογικές επιπτώσεις, το οικονομικό κόστος και τους επιπρόσθετους κινδύνους που ίσως δημιουργήσει σε περίπτωση ισχυρού σεισμού. Αν επρόκειτο να διενεργηθεί δημοψήφισμα, η πλειονότητα των Τούρκων θα εξέφραζαν σθεναρά την αντίθεση τους.
Πράγματι, γιατί τα αραβικά κράτη δεν ξεκινούν τη δημιουργία μιας τέτοιας διώρυγας μέσω των βορείων ΗΑΕ ώστε να υπάρξει διασύνδεση του Περσικού κόλπου με εκείνον του Ομάν; Γιατί το Μαρόκο δεν προχωρά στη διάνοιξη διώρυγας σε δική του περιοχή ώστε να υπάρξει ένας δεύτερος τρόπος διασύνδεσης του Ατλαντικού Ωκεανού με τη Μεσόγειο; Επειδή εκεί βρίσκονται ήδη τα Στενά του Ορμούζ και του Γιβραλτάρ. Επιπλέον, και οι δύο πλευρές των τουρκικών στενών αποτελούν τουρκικά εδάφη και βρίσκονται υπό την κυριαρχία της Τουρκίας.
Σχετικά με τη Συνθήκη του Μοντρέ, είχα δηλώσει το εξής πριν ένα χρόνο:
«Σήμερα, οι σύμμαχοι της πρώην Σοβιετικής ένωσης, Βουλγαρία και Ρουμανία αποτελούν μέλη του ΝΑΤΟ και της ΕΕ. Η Ουκρανία και η Γεωργία είναι ανεξάρτητα κράτη. Εν συντομία, η κατάσταση έχει αλλάξει. Ωστόσο, μία είναι η πραγματικότητα και παραμένει η ίδια: Η συνθήκη του Μοντρέ, η οποία εφαρμόστηκε επιμελώς από την Τουρκία, έχει αποτρέψει τη Μαύρη Θάλασσα από το να γίνει περιοχή στρατιωτικής αντιπαράθεσης ακόμα και κατά τη διάρκεια των σκοτεινών ημερών του Ψυχρού πολέμου. Πολλά παράκτια κράτη του Εύξεινου Πόντου ίσως έχουν επιλέξει διαφορετική στρατηγική. Όμως και αυτά σίγουρα θα προτιμούσαν αυτό το παλαιό κατεστημένο από τις νέες αναταραχές.»
Καθώς λοιπόν η υλοποίηση του έργου της διώρυγας και η συνθήκη του Μοντρέ έχουν αποτελέσει αντικείμενο διφορούμενης συζήτησης, η κυβέρνηση του AKP θα μπορούσε να επαναλάβει τη δέσμευση της ως προς τη συνθήκη του Μοντρέ και να επιτρέψει μια δίκαιη συζήτηση για τη διώρυγα. Όμως, η έλλειψη διαφάνειας αποτελεί τεράστιο θέμα και οδηγεί σε ατέρμονες θεωρίες συνωμοσίας. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η σύγκρουση μεταξύ Κατάρ, Κίνας, Ουκρανίας και ιδιαιτέρως οι υποθέσεις που σχετίζονται με την Ουάσιγκτον σίγουρα προσέθεσαν σε όλη αυτήν την κατάσταση σύγχυσης.
Τίθεται λοιπόν το ερώτημα γιατί η κυβέρνηση επέλεξε να μην τερματίσει αυτήν την άκρως μη απαραίτητη συζήτηση και να αποσυνδέσει τις δύο προηγούμενες; Μήπως η ηγεσία του ΑΚΡ το θεώρησε ως ακόμα μια ευκαιρία να τονίσει τη «δυναμική της εξωτερική πολιτική»; Μήπως η κυβέρνηση ήθελε να αποφύγει μια πιο επικεντρωμένη συζήτηση πάνω στο θέμα της διώρυγας; Ποιος ξέρει…..;;
Την προηγούμενη Δευτέρα, ο πρόεδρος Ερντογάν δήλωσε ότι η συνθήκη του Μοντρέ, μέσω της οποίας ο έλεγχος των τουρκικών στενών πέρασε από τα χέρια μιας διεθνούς επιτροπής στην Τουρκία, αποτέλεσε ένα επίτευγμα για εκείνη την εποχή, ότι η κυβέρνηση δεν έχει στόχο αλλά ούτε και πρόθεση να αποσυρθεί από τη συνθήκη του Μοντρέ. «Όμως αν προκύψει μελλοντική ανάγκη, δεν θα αποφύγουμε την επανεξέταση οποιασδήποτε συνθήκης, προκειμένου να προσφέρουμε στη χώρα μας το καλύτερο δυνατόν», πρόσθεσε..
Και την Τρίτη, ξεκίνησε το διπλωματικό μπαράζ της Ρωσίας.
Αρχικά, ο κύριος Aleksey Yerhov, ο ρώσος πρέσβης στην Άγκυρα, δήλωσε σε ρωσικό τηλεοπτικό κανάλι ότι η Συνθήκη του Μοντρέ αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο για την ασφάλεια της περιοχής και η αλλαγή της τίθεται εκτός συζήτησης.
Τον Πρέσβη Yerhov, ακολούθησε την Παρασκευή ο υφυπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας Alexander Grushko. Αναφορικά με την είδηση ότι οι ΗΠΑ θα έστελναν στη Μαύρη Θάλασσα δύο πολεμικά πλοία μέσω των Στενών, ο κύριος Grushko δήλωσε ότι όλες κινήσεις πολεμικών πλοίων στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας θα πρέπει πάντα να συμμορφώνονται με τη Συνθήκη του Μοντρέ.
Η εκπρόσωπος Τύπου του Υπουργείου Εξωτερικών Maria Zakharova δήλωσε ότι δεν υπάρχει εναλλακτική λύση ως προς τη Συνθήκη.
Την Παρασκευή για ακόμα μια φορά οι Πρόεδροι Ερντογάν και Πούτιν είχαν τηλεφωνική συνομιλία. Το Κρεμλίνο φροντίζει πάντα να καθιστά σαφές ποιος ξεκινά αυτές τις τηλεφωνικές επαφές. Σε περίπτωση που η πρώτη κίνηση έχει προέλθει από τον Πρόεδρο Ερντογάν υπάρχει πάντα η φράση «Με πρωτοβουλία της Τουρκικής πλευράς». Αν όμως, συμβαίνει το αντίθετο, δεν υπάρχει καμία αναφορά. Συνεπώς, αυτή τη φορά, μπορεί κανείς να συμπεράνει ότι η πρωτοβουλία των τηλεφωνικών επαφών ξεκίνησε από τον Πρόεδρο Πούτιν. Η πραγματοποίηση της κλήσης έγινε σε μια περίοδο οπότε υπήρχαν αυξανόμενες εντάσεις μεταξύ του Κίεβου και της Μόσχας, υπήρχε η είδηση της διέλευσης αμερικάνικων πλοίων στη Μαύρη Θάλασσα και ακριβώς μία μέρα πριν την άφιξη του Προέδρου Zelensky στην Κωνσταντινούπολη για την 9η συνεδρίαση του Συμβουλίου Στρατηγικής Συνεργασίας Υψηλού Επιπέδου Τουρκίας – Ουκρανίας.
Έτσι, εκείνη τη στιγμή τα δημοσιεύματα ανέφεραν λίστες με τα θέματα που συζητήθηκαν μεταξύ των δύο Προέδρων. Η συζήτηση λοιπόν ξεκίνησε με «την αντιμετώπιση της διασποράς του κορωνοιού» και συνεχίστηκε με την «πιθανή κοινή παραγωγή του ρωσικού εμβολίου Sputnik V», «την υγεία των Ρώσων τουριστών», τη «Λιβύη», τη «Συρία» τη «κρίση στην Ουκρανία», τη συμφωνία «Ναγκόρνο – Καραμπάχ». Στο τέλος πια έγινε συζήτηση για τη διώρυγα :
«Στο πλαίσιο των σχεδίων της Τουρκίας για την κατασκευή της Διώρυγας της Κωνσταντινούπολης, ο Ρώσος Πρόεδρος σημείωσε τη σημασία της διατήρησης της Συνθήκης του Μοντρέ του 1936 σχετικά με το καθεστώς των Στενών, με στόχο τη διασφάλιση της σταθερότητας και της ασφάλειας της περιοχής.
Η δική μου εικασία είναι ότι ο Πρόεδρος Πούτιν κάλεσε τον Τούρκο ομόλογό του ώστε να επαναλάβει τη θέση της Ρωσίας σχετικά με τη Συνθήκη του Μοντρέ αλλά και να τον ενημερώσει για τις εξελίξεις στην Ουκρανία. Ωστόσο, τα δημοσιεύματα του Κρεμλίνου σκοπίμως ανέφεραν τη Συνθήκη στο τέλος, ώστε να αποφύγουν να δώσουν την εντύπωση ότι αυτή ήταν το πρόβλημα.
Τέλος, το Σάββατο, στην από κοινού συνέντευξη τύπου με τον πρόεδρο Zelensky, ο Πρόεδρος Ερντογάν δήλωσε: «Πρωταρχικός μας στόχος είναι η Μαύρη Θάλασσα να παραμείνει περιοχή ειρήνης, ηρεμίας και συνεργασίας», σηματοδοτώντας ελπίζουμε το τέλος της συζήτησης περί της συνθήκης του Μοντρέ.
*Ο Ali Tuygan είναι ο πρώην τούρκος πρέσβης σε Καναδά, Σαουδική Αραβία και Ελλάδα.
(Εκδοχή του συγκεκριμένου άρθρου δημοσιεύτηκε αρχικά από την ιστοσελίδα Diplomatic Opinion.) Επιμέλεια: Μεταφραστικό Τμήμα Θρακικού Πρακτορείου Ειδήσεων