*Επιμέλεια: Παναγιώτης Πεντζουρίδης, Δημοσιογράφος – Γενικός Διευθυντής ΘΠΕ
Οι λόγοι για τους οποίους η Τουρκία αγωνίζεται να αφομοιώσει τους μειονοτικούς πληθυσμούς ανάγονται έως και πίσω το 1923, στην ίδρυση της χώρας, σύμφωνα με τον Dr Baskın Oran, ομότιμο καθηγητή του Πανεπιστημίου της Άγκυρας.
Η χερσόνησος της Ανατολίας, όπου βρίσκεται η Τουρκία, αποτελεί εδώ και χρόνια τη «γέφυρα» μεταξύ πολλών διαφορετικών λαών από ανατολή και δύση. Ιστορικά, πολλές φυλές την αποκαλούν «πατρίδα» τους, αν και οι Τούρκοι υπήκοοι ήταν η κυρίαρχη ομάδα. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια του τελευταίου αιώνα, η Τουρκία αγωνίζεται ώστε να συμπεριφέρεται ισάξια σε κάθε πολίτη που βρίσκεται εντός των συνόρων της.
Ο Oran, ειδικός και γνώστης των θεμάτων εθνικισμού και μειονοτήτων στην Τουρκία, περιέγραψε τις δυσκολίες αφομοίωσης των μη Τούρκων ως ιδιαίτερες κατά κάποιο τρόπο, αλλά και συνηθισμένες σε άλλες περιπτώσεις.
Ο Oran δήλωσε πρόσφατα σε διαδικτυακή συνέντευξή του στην Ahval: «όλα τα έθνη – κράτη απεχθάνονται τις μειονότητες. Η μόνη ταυτότητα που αναγνωρίζουν είναι εκείνη της κυρίαρχης εθνο – θρησκευτικής ομάδας, εδώ: Χανάφι – Σουνίτες – Μουσουλμάνοι – Τούρκοι. Η νοοτροπία των Χανάφι εντός του Σουνιτικού Ισλάμ αποτελεί το κυρίαρχο σύστημα πεποιθήσεων στην Τουρκία σήμερα.»
Ο Oran, ο οποίος έχει γράψει ένα νέο βιβλίο με τίτλο «Μειονότητες και δικαιώματα μειονοτήτων στην Τουρκία: Από την Οθωμανική Αυτοκρατορία έως και σήμερα», εξηγεί ότι οι μη τουρκικές εθνότητες, ιδιαιτέρως οι μη μουσουλμανικές, συχνά αγωνίζονται αρκετά ώστε να καταφέρουν να αποτελέσουν πλήρες κομμάτι της Τουρκικής κοινωνίας. Αυτό, επιμένει, αποτελεί ένα εγγενές μειονέκτημα του σύγχρονου έθνους – κράτους, το οποίο στηρίζει την ταυτότητα του στη θρησκεία ή το εκάστοτε δόγμα.
Υπό μία έννοια, αυτό αποτελεί ένα νέο πρόβλημα για την Τουρκική Δημοκρατία. Κατά την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, το σύστημα των Μιλλέτ οριοθετούσε ξεκάθαρα τα προνόμια αλλά και τα δικαιώματα των μουσουλμάνων και των μη μουσουλμάνων εντός της αυτοκρατορίας, όμως οι μειονότητες κατείχαν ένα βαθμό αυτονομίας όσον αφορά τις δικές τους υποθέσεις παρόλο που βρίσκονταν σε δευτερεύουσα κοινωνική θέση.
Σύμφωνα με τον Oran, αφού η Τουρκία έγινε σύγχρονο έθνος – κράτος το 1923, δεν χρειαζόταν πια αυτή η συνοχή για να κυβερνήσει την πολύ εθνική Οθωμανική αυτοκρατορία, αλλά επικράτησε η κυρίαρχη σουνιτική τουρκική εθνική πλειοψηφία.
«Κατά τη διάρκεια της αυτοκρατορίας, η κατάσταση των μη μουσουλμανικών μειονοτήτων ήταν καλύτερη, ακριβώς διότι επρόκειτο για αυτοκρατορία. Σήμερα, θεωρούνται όχι μόνο δεύτερης κατηγορίας αλλά χαρακτηρίζονται ως Πέμπτη φάλαγγα», δήλωσε ο Oran.
Η αναταραχή που προέκυψε από την αποδυνάμωση των μειονοτήτων γίνεται ορατή σε αρκετά σημεία της σύγχρονης ιστορίας της Τουρκίας. Ένα πρόσφατο παράδειγμα αποτελούν οι μαζικές πράξεις βίας (πογκρόμ) κατά των Ελλήνων το 1955, ενώ μετά τη Γενοκτονία των Αρμενίων, οι διακρίσεις κατά των Τούρκων Αρμενίων συνεχίζονται εδώ και πάνω από έναν αιώνα.
Ούτε οι μειονότητες των μη μουσουλμάνων δεν ξεφεύγουν από αυτές τις διακρίσεις. Η τουρκική μειονότητα των Κούρδων, η οποία αποτελεί σήμερα περίπου το ένα πέμπτο του πληθυσμού, στερείται πλήρων πολιτιστικών δικαιωμάτων ενώ έρχεται αντιμέτωπη με κλίμα καχυποψίας εξαιτίας της τρέχουσας εσωτερικής διαμάχης με το παράνομο Κουρδικό Εργατικό Κόμμα (PKK).
Το πιο πρόσφατο παράδειγμα αποτελούν οι περίπου τέσσερα εκατομμύρια Σύριοι πρόσφυγες που ζουν στην Τουρκία, μετά τη φυγή τους από την εμπόλεμη χώρα τους. Όμως ο Oran περιμένει ότι οι Σύριοι θα μπορέσουν πιο εύκολα να αφομοιωθούν εξαιτίας των κοινών θρησκευτικών πεποιθήσεων.
«Φυσικά, αυτή τη στιγμή η Τουρκία βρίσκεται σε πολύ κακή οικονομική και όχι μόνο αλλά από κάθε άποψη, κατάσταση αλλά μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα , οι Σύριοι θα αφομοιωθούν καθώς είναι Σουνίτες Μουσουλμάνοι», δήλωσε.
Ένας ακόμα λόγος για τον οποίο το τουρκικό κράτος έχει αποδειχθεί αρκετά ανθεκτικό στα αιτήματα για περισσότερα μειονοτικά δικαιώματα μπορεί να έγκειται στην κληρονομιά της οθωμανικής παρακμής και της παρεπόμενης κατάρρευσης. Οι Ευρωπαίοι αντίπαλοι χρησιμοποιούσαν συχνά τις οθωμανικές μειονότητες ως δικαιολογία για να παρέμβουν στις εσωτερικές υποθέσεις της αυτοκρατορίας.
Και οι φόβοι για την παρέμβαση ξένων, πήραν νέα μορφή μετά τη συνθήκη των Σεβρών, όταν η Τουρκία καταλήφθηκε από ελληνικές, αρμενικές και άλλες πλειοψηφικές χριστιανικές δυνάμεις, πριν εκδιωχθεί στον Τουρκικό Πόλεμο της Ανεξαρτησίας.
Στις μέρες μας αυτοί οι φόβοι συχνά αναφέρονται ως το Σύνδρομο των Σεβρών. Όμως ο Oran δανείζεται έναν όρο από τον Τουρκο – αμερικανό κοινωνικό ψυχολόγο Vamik Volkan για να εξηγήσει αυτό το φαινόμενο ως «επιλεγμένο τραύμα» , ως την ιδέα ότι οι κοινωνίες δένονται τόσο μέσω του κοινού πόνου όσο και μέσω της κοινής νίκης.
Στο εξωτερικό, αυτό παρουσιάζεται ως μια αίσθηση θυματοποίησης στα χέρια δυτικών δυνάμεων που επιδιώκουν να κυριαρχήσουν στην Τουρκία. Στην πατρίδα, έχει ως αποτέλεσμα την αναπαραγωγή εχθρότητας κατά της ιδέας της αύξησης των δικαιωμάτων των μειονοτήτων.
Ωστόσο, αυτός ο φόβος της εσωτερικής διαίρεσης κινδυνεύει να γίνει μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία, ειδικά κατά τη διάρκεια της διχαστικής διοίκησης του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
Ο Πρόεδρος «δαιμονοποιεί» συστηματικά και διαρκώς πλήθος εγχώριων ομάδων κατά τη διάρκεια των δύο δεκαετιών εξουσίας του, από δημοσιογράφους και τον ελεύθερο τύπο έως και την τρέχουσα εκστρατεία του κατά του φιλοκουρδικού Λαϊκού Δημοκρατικού Κόμματος. (HDP).
Το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) του Ερντογάν έχει επίσης εναρμονιστεί με το υπερεθνικιστικό Κόμμα Εθνικού Κινήματος (MHP), το οποίο στηρίζει τις επιθέσεις του εναντίον όσων θεωρούν οι ίδιοι ως κοινούς εχθρούς. Παράλληλα, η τουρκική κοινωνία πολώνεται όλο και περισσότερο κατά τη διάρκεια των διάχυτων οικονομικών προβλημάτων και της παγκόσμιας πανδημίας.
Ερωτηθείς αν αυτή η δημαγωγία βλάπτει περισσότερο την Τουρκία παρά την ενδυναμώνει, ο Oran συμφώνησε ότι ο Ερντογάν διακινδυνεύει και απειλεί προς τη διάλυση της κοινωνίας περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο ξένο εχθρό.
«Ο Ερντογάν δεν είναι σε θέση να χρησιμοποιεί τη λογική του. Βρίσκεται σε κατάσταση πλήρους πανικού» δήλωσε ο Oran.
«Ποιος ηγέτης συζητά ταξίδι στο φεγγάρι ενώ υπάρχει αυτή η φοβερή οικονομική ύφεση ακόμη και πείνα στη χώρα του; Καθώς και μια πανδημία; Αυτό δεν αποτελεί τίποτα άλλο παρά πανικό»
Παρ’όλες τις πρόσφατες συζητήσεις για μεταρρύθμιση της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής, η κυβέρνηση του AKP συνεχίζει να συντρίβει την αντιπολίτευση μέσω διασυρμού, νομικών απειλών και μακροχρόνιων ποινών φυλάκισης.
Υπό αυτή την έννοια, ο Oran βλέπει τον Ερντογάν ως τη μοναδική δύναμη, ικανή να υπονομεύσει επιτυχώς την ίδια του την εξουσία.
«Οι υπερβολές του ίδιου του Ερντογάν πρόκειται να καταστρέψουν αυτό το σύστημα του ενός ατόμου. Τίποτα άλλο.»
(*Μετάφραση: Τμήμα Μεταφράσεων Θρακικού Πρακτορείου Ειδήσεων)