Όποιος γνωρίζει καλά την πόλη θα ξέρει ότι η ζωή στην Ξάνθη είναι άμεσα συνδεδεμένη πρώτα απ’ όλα με την παράδοση…
Οι Θρακικές Λαογραφικές Εορτές
Ξανθιώτικο καρναβάλι ήταν μια εξαιρετική στιγμή για να μπορέσει η πόλη να
παρουσιάσει τον πλούτο μιας παράδοσης που ήταν όπως αποδείθχηκε άμμεσα συνδεδεμένη με το μέλλον της.
Στο φάκελο «Απουκριές στην Ξάνθη – Θυμόμαστε… στη ΦΕΞ» θα δούμε κάποια από αυτά τα στοιχεία.
Η Φιλοπρόοδη Ένωση Ξάνθης συμμετέχει από την αρχή του θεσμού στο πλαίσιο των εορτών με ένα πλούσιο πρόγραμμα εκδηλώσεων. Στόχος η προσέγγιση της παράδοσης και της
ιστορίας μας, με διαφορετική ματιά μέσα σ’ ένα γιορτινό κλίμα. Η αντιμετώπιση της ίδιας ιδέας, με τόσο διαφορετικούς τρόπους και μέσα, παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον.
Ξάνθη – αποκριές
Το 1927 υπάρχουν αναφορές σε θεσμούς που συνεχίζουν δυναμικά μέχρι σήμερα όπως το παζάρι και οι ξανθιώτικες αποκριές. Σημειώνεται ότι ο Ανάργυρος Σιγάλας, το 1928 εμπνεύστηκε και δημιούργησε το μεγάλο καρναβάλι διαθέτοντας ένα σημαντικό χρηματικό ποσό. Από τα μέσα της δεκαετίας του ’60, το Καρναβάλι της Ξάνθης αποτελεί και θεσμικά πλέον ένα από τα κορυφαία γεγονότα πολιτιστικού χαρακτήρα σε ολόκληρη τη Βόρειο Ελλάδα.
Με ιδιαίτερα έντονο τον παραδοσιακό χαρακτήρα στις πρώτες δεκαετίες λειτουργίας του, το Ξανθιώτικο Καρναβάλι μετεξελίχθηκε τα τελευταία χρόνια σε θεσμό που συνδυάζει το χθες με το σήμερα. Γενικά στη Θράκη που συνδέθηκε τόσο στενά με τον Ορφέα, οι γιορτές της φύσης δημιούργησαν πολιτισμικές μορφές που, στο πέρασμα των αιώνων, μπολιάστηκαν με όλα τα νέα στοιχεία.
Αυτά τα αρχαία κατάλοιπα, συνδυαζόμενα με το χρώμα της Θράκης και την ιδιοσυγκρασία των κατοίκων, έδωσαν αφορμές για νέες γιορτές. Ήδη στην Ξάνθη του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα από τα μεγαλύτερα πολιτιστικά γεγονότα με ευρύτερες κοινωνικές διαστάσεις ήταν το Καρναβάλι, αν και όχι επίσημα θεσμοθετημένο, όπως τις τελευταίες
δεκαετίες. Από τα μέσα του ’80 κι έπειτα, οι Θρακικές Λαογραφικές Γιορτές αποτέλεσαν το πλαίσιο μιας πιο οργανωμένης λειτουργίας του θεσμού που αποκτά όλο και μεγαλύτερη αίγλη. ( γράφει ο Δημήτριος Καλπάκης, Αρχαιολόγος)
Α π ο κ ρ η έ ς
«Απουκριές»—«Καθαρή Διφτέρα»—«Τζάρους»
«Απουκριές» – «Καθαρή Διφτέρα».
Γλεντούσαν τα παληά τα χρόνια και ντυνότανε καρναβάλλια όλες τις μέρες της Απόκρηας. Τόπος, για τέτοιες συγκεντρώσεις είταν η τωρινή οδός Ορφέως, που τότε λεγότανε «στου Μόνου το καφενείο». (Ονομασίες οδών δεν υπήρχαν επί Τουρκοκρατίας. Του Μόνου το καφενείο είταν, όπου σήμερα το επιπλοποιείο του Γαβριήλ Βογιατζή, Ορφέως 17). Κυρίως από το Μπαλούκ- Παζάρ, την παληά ιχθυαγορά, όπου η πλατειούλα προ των λουτρών Κιουρκτσή-, ως τη σημερινή ταβέρνα, «Η παληά Ξάνθη».
Τα πιο περίεργα καρναβάλλια μπορούσες να δεις. Αλλά την Καθαρή Δευτέρα γινόταν σωστό πανδαιμόνιο. Άλλοι ντυμένοι, άλλοι μόνο μουντζουρωμένοι, επάνω σε κάρρα, τραγουδούσαν, κάνανε τον χαρτοπόλεμο, παρουσίαζαν σκετς ωραία, παίζανε και το γαϊτανάκι. Εκεί γινόταν, η επίδειξη και ο συναγωνισμός.
Είχε όμως η εκδήλωση αυτή μια ξεγνοιασιά άλλη κι& ένα χρώμα άλλο. Γιατί μαζί με τα κομφετί και τις σερπαντίνες αδειάζανε σακκιά ολόκληρα από όσπρια – κυρίως φασόλια – και δημητριακά. Στο δρόμο αυτό – πού είταν το κέντρο της πόλης τότε -, είχε τα καλύτερα μπακάλικα. Οι ιδιοχτήτες στους περαστικούς – ή πεζοί είταν ή πάνω σε κάρρα – αδειάζανε το σιτάρι, τις φακές, το φασόλι κ. ά. άφθονα. Το ίδιο ανταποκρίνονταν και κείνοι, πού είταν στα κάρρα κι είχαν ανάλογες προμήθειες μαζί τους. Περίφημος τούτο τον καιρό είταν ο Στέργιος Τσίρκας. Τον θυμούνται, που είταν ό επικεφαλής στο κέφι κείνες τις μέρες.
Ο δρόμος, όταν τέλειωνε αυτό το ξέσπασμα και το ξέφρενο γλέντι, κυριολεκτικά είχε σπιθαμή τους σπόρους. (Διήγηση κ. κ. Γεωργίου και Νικολάου Σεραμέτη).
Την Καθαρή Δευτέρα οι νοικοκυρές καθαρίζανε και ξετινάζανε όλο το σπίτι. Η κουζίνα έπρεπε ιδιαίτερα, να
καθαριστεί. Προ πάντων τα μαγειρικά σκεύη, όπως είταν και μπακιρένια, έπρεπε να τριφτούν. Μάλιστα τα
βράζανε με στάχτη, μέσα σε καζάνι, «για να ξιλιγδουθούνι», επειδή άρχιζε η Σαρακοστή.
«Τζάρους». «Η τζάρους» είταν φωτιά μεγάλη, πού ανάβανε τις αποκρηές με κλαδιά από πουρνάρια, και
κυρίως την τελευταία Κυριακή. Στις πλατειούλες, σε υψώματα και «στ' Αλούτσ'» προ παντός γινόταν ο
τζάρος. Τον πηδούσαν, για να μην έχουν το καλοκαίρι «ψύλλι» (=ψύλλους).
ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΗΣ ΚΑΜΗΛΑΣ ΣΤΗΝΣΤΑΥΡΟΥΠΟΛΗ ΤΗΣ ΞΑΝΘΗΣ
Γιάννης: Τα πρώτα στοιχεία που θέλουμε να μας πεις
είναι ονοματεπώνυμο, που γεννήθηκες, από πού
κατάγεσαι.
Παναγιώτης: Κονταμπατζάκης Παναγιώτης. Γεννήθηκα
στην Σταυρούπολη και κατάγομαι από το Καράτεπι
Νικομηδείας.
Γ: Οι γονείς, ο παππούς και η γιαγιά σου;
Π: Ναι, οικογένεια προσφύγων εκτός από ένα παππού
που είναι Θράκας γηγενής.
Γ: Αυτό που θέλουμε να μας πεις είναι ότι γνωρίζεις από
παλιότερα μέχρι σήμερα για το έθιμο της καμήλας.
Δηλαδή τι έχεις ακούσει από τους δικούς σου, από πού
έχει έρθει, πως εξελισσόταν το έθιμο, τι έχεις δει εσύ όταν πήρες μέρος σε αυτό και την σύγκριση, πως ήταν παλιότερα και πως
είναι σήμερα. Πες μας ότι θυμάσει από παλιά για να φτάσουμε στο σήμερα.
Π: Η παλιότερη ιστορία που έζησα κοντά στην καμήλα, ήταν η πρώτη κατασκευή καμήλας, δεν θυμάμαι πότε ακριβώς ήταν. Ήταν
πριν το 1980 σε πολύ μικρή ηλικία γύρω στα έξι με εφτά. Δεν ξέρω ακριβώς πια ημερομηνία έγινε. Εγώ παρακολουθούσα τον θείο
μου τον Στέφανο τον Παπουτσόγλου που κατασκεύασε την πρώτη καμήλα. Και μετά στην περιφορά της ήμουν εκεί με τα πιτσιρίκια που έτρεχαν πίσω από την καμήλα. Αλλά την θυμάμαι σαν εικόνα πολύ χαρακτηριστικά. Την κατασκευάσανε από μια
σκάλα και από τσίτες από τις φουντουκιές.
Στέφανος: Από τις συκιές μάλλον.
Π: Όχι φουντουκιά ήταν.
Σ: Και φουντουκιά μπορεί να ήταν αλλά και οι συκιές εκείνη την εποχή ήταν …
Π: Δηλαδή βάλανε την σκάλα σαν φορέα, τεντώσανε τα ξύλα ανάλογα, ανέβαιναν και κατέβαιναν ανάλογα με τις καμπούρες που
θέλανε να κάνουνε και μετά κιλίμια και τα λοιπά. Πολύ ευτελής κατασκευή.
Γ: Για να κάνουν ένα σχήμα καμήλας; […] Απόσπασμα από συνέντευξη στη σταρούπολη που παραχώρησαν κάτοικοι του χωριού
στους ερευνητές της ΦΕΞ (2004-2006)
Ξάνθη: Μαζί με τη ΦΕΞ θυμόμαστε τις απόκριες
198