ΤΟ ΘΡΑΚΙΚΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ ΕΙΔΗΣΕΩΝ ΣΑΣ ΕΥΧΕΤΑΙ ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΟ ΤΟ 2022
Θρακιώτικα κάλαντα με λυρικότητα, πρωτοτυπία και αρμονία
Η Πρωτοχρονιά στη Θράκη ξεποτυλίγεται μέσα στο Δωδεκαήμερο, όπως σ’ όλη την Ελλάδα. Είναι η πιο χαρούμενη ήμερα του έτους, γιατί μικροί μεγάλοι ανταλλάσσουν δώρα, ανταλλάσσουν φιλιά, ανταλλάσσουν ευχές, και τρων και πίνουν όπου κι αν κάνουν επίσκεψη. Τα τραγούδια είναι στημένα ολημερίς κι ολονυχτίς.
Τη χαρά όμως που απολαμβάνουν οι μικροί, τα παιδιά, είναι ασύγκριτη. Σ’ αυτά στρέφεται η χαρά των γονέων, η φροντίδα. Σ’ αυτά οι ανάδοχοι-οι νονοί φροντίζουν να δώσουν τα δώρα τους, τα “βαφτιστικά” είναι ίσα με τα δικά τους παιδιά και τα θεωρούν οι ανάδοχοι σαν δικά τους και δεν τα ξεχωρίζουν. Γι’ αυτό υπάρχει κη συνήθεια να ετοιμάσουν οι γονείς Πρωτοχρονιάτικη πίτα. Τούτη την πίτα, τα παιδιά θα τη μεταφέρουν με χαρά και πομπή στο σπίτι του νονού ως πρωτοχρονιάτικο δώρο.
Φτάνοντας προσφέρουν, την πίτα που μπορεί να ‘ναι και μπακλαβάς και με μια σβούρα, που κρατούν στο χέρι -ένα κλαδί από βάγια- σουρβίζουν τους νονούς απαγγέλλοντας ρυθμικά: «Σούρβα, σούρβα γερό κορμί/ γερό σταυρί και του χρόνου γούλ’ γέροι και καλόκαρδοι». Αλλού το συμπληρώνουν καλύτερα: «Σούρβα, σούρβα γερό κορμί/ γερό κορμί, γερό σταυρί/ σαν ασήμι σαν κρανιά/ και του χρόν’ γούλ’ γεροί, και καλόκαρδοι.
Στο άνοιγμα της πόρτας ψάλλουν τον Άγιο Βασίλη: «Άγιος Βασίλης έρχεται Γεννάρης ξημερώνει/ -Άγιο Βασίλη, πόρκεσαι και πούθε να πηγαίνης;/ -Απ’ τη μάννα μ’ έρχομαι και στο σκολειό πηγαίνω».
Έτσι οι νονοί αφού φιλοδωρήσουν τους βαπτιστικούς των, αφού τους φορτώσουν με πολλούς ξηρούς καρπούς, τους αποστέλλουν με δώρα για τους σπιτικούς. Αυτή η επίσκεψις είναι η πρώτη, που γίνεται μετά την εκκλησία. Και είναι σαν μια ιεροτελεστία με το τυπικό της απαράβατο.
Τα πρωτοχρονιάτικα κάλαντα
Η λέξη κάλαντα προέρχεται από τη λατινική «calenda», που σημαίνει αρχή του μήνα και διαμορφώθηκε από το ελληνικό ρήμα καλώ.
Πιστεύεται ότι η ιστορία τους προχωρεί πολύ βαθιά στο παρελθόν και συνδέεται με την Αρχαία Ελλάδα. Βρήκαν, μάλιστα, αρχαία γραπτά κομμάτια παρόμοια με τα σημερινά κάλαντα (Ειρεσιώνη στην αρχαιότητα).
Στη Θράκη τα παιδιά όλα του λαού, όπως και τα Χριστούγεννα, γίνονται ομάδες στο πέσιμο του ήλιου και ξεκινούν στις συνοικίες να τραγουδήσουν τα πρωτοχρονιάτικα κάλανδα.
“Μας ήρτε η Πρωτοχρονιά/ σας εύχομαι χρόνια πολλά/ σας εύχομαι ευτυχία/ και του χρόνου με υγεία/ Φίλοι μ’ αν έχετε παιδιά/ κι αν λείπουνε στην ξενητειά/ εύχομαι να τα ιδήτε/ ως καθώς επιθυμήτε./ Ευτυχές το νέον έτος/ να το έχετε και φέτος/ τι τα ζητούνε τα πολλά/ που καταντούνε βαρεττά;/ Τα ολίγ’ αυτά αρκούνε/ κι αλλού τα καρτερούνε/ Κατευθυμώ να σας ειπώ που ‘ρθαμε στ’ αφεντικό/ δια να σας καλαντίσω/ και να σας ευχαριστήσω./ Στου παπού την πόρτα/ κάθεται μια κόττα/ δος μου το μπαξίσι μου/ να πάγω σ’ άλλη πόρτα.”
Όταν τελειώσει το τραγούδι οι σπιτικοί προσφέρουν τα παιδιά δώρα που τα λένε σουρβακίδια. Τα παιδιά εύχονται κι αποχωρούν να παν σ’ άλλη πόρτα. .
Σ’ άλλα μέρη της Θράκης τραγουδούν τα κάλαντα όχι μόνο από βραδύς, αλλά και το πρωί μετά την εκκλησία. Πηγαίνοντας στα σπίτια τραγουδούν τον Αγιβασίλη, παίρνουν δώρα φρούτα, χρήματα κλπ.
Τα δώρα αυτά τα μαζεύουν όλα σ’ ένα μέρος, και τα μοιράζονται κατόπιν. Όταν έλθουν τα Θεοφάνεια -τα Φώτα- ομάδες παιδιών με σταυρό μέσα σένα δίσκο ανάμεσα σε λουλούδια γυρίζουν στα σπίτια του χωριού και ψάλλουν έξω από τα κάγκελα της αυλής το απολυτίκιο “Εν Ιορδάνη”.
Τότε βγαίνουν οι ένοικοι του σπιτιού και με ευλάβεια χαιρετούν το σταυρό και προσφέρουν ό,τι έχουν. Τότε τα δώρα που μαζεύονται όλο το δωδεκαήμερο τα συγκεντρώνουν σένα σπίτι και διασκεδάζουν το βράδυ των Θεοφανείων. Το γλέντι αυτό είναι εξαιρετικά εύθυμο. Την άλλη μέρα αρχίζει ή δουλειά κι ανοίγουν τα σχολεία και η μελέτη. Τα γλέντια παύουν.
Η ποίηση των ημερών αυτών στη Θράκη είναι χωρίς σχήματα, είναι αληθινή, γεμάτη έξαρση κι αρμονία. Η λαϊκή μούσα τραγουδεί τον αγιοβασίλη με χαρτί και καλαμάρι και τον καλεί να καθίσει και να τραγουδίσει με το λαό μαζί.
«-Αφέντη μ’ αφεντίτσι μου, χίλιες φορές αφέντη/ Αφέντη μου στη τάβλα σου χρυσή καντήλα καίει/ Αν βάλης λάδι και κηρί φέγγει τουν κόσμουν όλουν/ φέγγει και τις αρχόντισσες που κλώθουν το χρυσάφι/ που δερμονίζουν τα φλουριά και κοσκινίζουν τάστρα./ Κι από τα κοσκινίσματα κερνά τα παλικάρια».
Στο τραγούδισμα των καλάνδων πολλές φορές μεσολαβούν και διωξίματα. Δεν ανοίγουν οι πόρτες παρ’ όλα τα χτυπήματα, αλλά και τα παιδιά ξέρουν να εκδικούνται με ωραία σκωπτικά στιχουργήματα.
Ένα τέτοιο σκωπτικό λέγονταν στο Ορτάκιοϊ της Θράκης: «Εσένα πρέπει αφέντη μου σακκί και δεκανίκι/ να σε τραβούνε τα σκυλιά και πέντε δέκα λύκοι».
Γενικά, τα θρακικά κάλαντα είναι από τα ωραιότερα του είδους και ξεχωρίζουν για την πρωτοτυπία και την πηγαία λυρικότητά τους.
Κάλαντα Πρωτοχρονιάς στην Θράκη
Α. Π’ αυγινικό κι αν βγήκαμι σ’ αρχουντικό θα πάμι,
να πούμι στουν αφέντη μας τουν πουλυχρουνιμένου,
που ’χει τα σπίτια τα ψηλά μι τα ψηλά παρμάκια,
απού ’χει τις τρανές αυλές, τις μαρμαρουστρουμένις.
Άνοιξι, πόρτα μ’ άνοιξι, άνοιξι καναρένια,
έχου δυο λόγια να σι πω κι κείνα ζαχαρένια.
Άγιους Bασίλης έρχιτι απού την Kισαρεία,
βαστάει πένα κι χαρτί, χαρτί κι καλαμάρι.
Bασίλη μ’, πούθι έρχισι κι απούθι κατιβαίνεις;
Aπό τη μάνα μ’ έρχομαι και στο σχολειό πηγαίνω.
Kάτσι να φας, κάτσι να πιεις, κάτσι να τραγουδήσεις.
Eγώ τραγούδια δεν ξέρω, ξέρω την αλφαβήτα.
Στην πατιρίτσα ’κούμπησι κι απόλυκι κλουνάρια,
κλουνάρια χρυσουκλώναρα κι φύλλ’ απού τα δέντρα.
Σ’ αυτό του σπίτι τ’ αψηλό πέτρα να μη ραγίσει
κι ου νοικουκύρης του σπιτιού χίλια χρόνια να ζήσει.
Eσφάξαμι τουν πιτεινό κι αφήσαμι την κότα,
δώσ’ μας, κυρά μας, του μπαξί σ’, να πάμι σ’ άλλη πόρτα.
Άντι κι του χρόν’.
Β. Σούρβα-σούρβα, γιρό κουρμί
γιρό κουρμί, γιρό σταυρί
σαν ασήμι, σαν κρανιά
κι του χρόν’ ούλ’ γιροί,
ούλ’ γιροί καλόκαρδοι.
Σούρβα-σούρβα για χαρά
για σταφίδις, για παρά
για καρύδις, για μπαντέμια
για ένα ξυλουκέρατου.